Artykuły

"Płatonow" Antoniego Czechowa w reż. Konstantina Bogomołowa w Narodowym Starym Teatrze. Pisze Witold Mrozek w Gazecie Wyborczej.

Zaskakujący "Płatonow" w Starym Teatrze w Krakowie. Konstantin Bogomołow abstrakcyjnym pomysłem dał tekstowi Czechowa nową siłę.

"Płatonow", grany w Krakowie w nowym przekładzie Agnieszki Lubomiry Piotrowskiej, to debiut Antoniego Czechowa. 21-latek w 1881 r. od razu wszedł w temat, z którym kojarzony jest najmocniej - wypalenia i samotności mieszkańców peryferii Imperium Rosyjskiego czasu wielkich przemian. Tytułowym bohaterem jest "rosyjski Don Juan" - prowincjonalny nauczyciel dowartościowujący się miłosnymi podbojami. Uwodzi arystokratkę, wdowę po generale, i zarazem jej synową Sofię - żonę swego przyjaciela Sergieja. I krzywdzi tym własną żonę.

Przemoc patriarchatu

Spektakl w Starym od pierwszej sceny - pojawia się w niej Anna Dymna - wywołuje salwy śmiechu. Rozwalona na łóżku, gra lekarza Nikołaja - obżartucha i pozbawionego wyższych uczuć pijaka. Zamiana płci prowadzona jest konsekwentnie, na opak jest również wiek aktorów. Jaśmina Polak - jedna z najlepszych aktorek młodszego pokolenia - gra komicznego starego pułkownika, teścia Płatonowa.

Ale Konstantin Bogomołow wbrew pozorom nie idzie w nieśmiertelny i zawsze działający przepis z fars: "przebierz chłopa za babę, będą się śmiali". W zamianie pań i panów jest raczej rys jakiejś chłodnej abstrakcji, niewolnej od feministycznego podtekstu. W scenach, w których kobiety grające mężczyzn taksują żony wzrokiem, ujawnia się arbitralna przemoc patriarchatu, władza męskiego spojrzenia.

Główną rolę gra tu brawurowo i powściągliwie zarazem Anna Radwan-Gancarczyk. Jej Płatonow jest bezsilnie ironiczny i zmęczony, wypalony i pusty. Romanse i intrygi są dla niego sposobem radzenia sobie z codziennością, ale działają też wybitnie autodestrukcyjnie. W podbojach Płatonowa nie ma demonicznej mocy czy wyjątkowego czaru. Jego "sukcesy" są raczej kwintesencją wszechobecnej nudy, banalności i poczucia degradacji.

Gliński: To nie dla mnie

Okazuje się, że okrucieństwo Czechowowskich relacji wychodzi ostrzej, gdy odrzeć je z psychologicznego sztafażu teatru końca XIX w., gdy rozbije się wytartą melodramatyczną konwencję pokazywania damsko-męskich ekscesów. Zostają podłość i słabość - podane bez zwyczajowego sosu uniesień i afektacji. A także zwyczajna przemoc, dominacja i znęcanie się silniejszych nad słabszymi. Widzimy ją w relacjach Płatonowa z kochankami, ale też z przyjacielem, którego żonę uwodzi, Sergiejem (świetna rola Małgorzaty Hajewskiej-Krzysztofik).

Bogomołow urodził się 40 lat temu w Moskwie. W ojczyźnie uchodzi za kogoś pomiędzy Janem Klatą a Moniką Strzępką - twórcę prześmiewczych, wyrazistych spektakli z mocnym politycznym podtekstem. W Gdańsku i Warszawie mogliśmy oglądać "Króla Leara" z Teatru Prijut Komedianta w Petersburgu. Oszalały władca z dramatu Szekspira stylizowany był tam na Stalina i jednocześnie grany przez kobietę. Spektakl uderzał w potężny w Rosji mit Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.

W 2014 r. Bogomołow wystawił w Teatrze Narodowym "Lód" Władimira Sorokina. Kto spektakl widział, pamięta beznamiętnie recytowane monologi, bezruch na scenie. W Starym Teatrze w Krakowie metoda "na zimno" działa znacznie lepiej. Choć w Narodowym słuchaliśmy o sensacyjnym, istniejącym przez cały XX w. spisku tajnej morderczej organizacji w najwyższych kręgach władzy, a w Krakowie parę osób w prowincjonalnym dworku "po prostu" zdradza się, oszukuje i wykorzystuje - to właśnie w spektaklu ze Starego dzieje się znacznie więcej.

Premierę "Płatonowa" obejrzał 19 grudnia minister kultury Piotr Gliński, który kilka tygodni wcześniej zapowiedział "audyt artystyczny" Starego na podstawie przesłanych do resortu nagrań DVD ze spektaklami. - To nie jest moja filiżanka herbaty - komentował po spektaklu. - Taka manieryczna forma nie za bardzo mi odpowiada. Jestem tradycjonalistą. Dla mnie spektakl był momentami nużący, mimo świetnej gry aktorskiej i momentami świetnych dialogów.