Artykuły

Twórczość Tadeusza Kantora, jednej z najważniejszych postaci światowego teatru, do dziś inspiruje innych twórców. Oto najlepszy przykład: polsko-japoński projekt pokazujący dorobek polskiego twórcy przez pryzmat japońskiej kultury. O przygotowanym przez trójmiejskich artystów przedsięwzięciu opowiada jego współautorka, Katarzyna Pastuszak.

Przemysław Gulda: Na czym polega wasz polsko-japoński projekt dotyczący Tadeusza Kantora? Z jakich elementów się składa? Katarzyna Pastuszak: Projekt "Kantor_Tropy" to duże przedsięwzięcie składające się z wielu elementów, to: spektakle, wystawy fotografii, spotkania z artystami i znawcami twórczości Tadeusza Kantora, projekcje filmów dotyczących tego artysty, polska premiera nagrania spektaklu "Kurka wodna" Kantora. Dwa premierowe spektakle, które powstaną w ramach projektu przygotowywane są we współpracy z wybitnymi japońskimi artystami takimi jak Saburo Teshigawara (Karas).

W dniu 14 października w Nowej Synagodze we Wrzeszczu zaprezentowaliśmy spektakl "Kantor_Tropy: Collage", łączący taniec współczesny, butoh, muzykę nowoczesną i sztuki wizualne. Wzięli w nim udział japońscy tancerze butoh: Yuko Kawamoto, Kae Ishimoto i Rui Ishihara oraz artyści związani z kolektywem Amareya Theatre & Guests: Katarzyna Pastuszak, Agnieszka Kamińska, Aleksandra Śliwińska, Joanna Duda i Jan Młynarski (duet J=J), Daniela Komędera, Jan Grządziela. Spektakl został bezpośrednio zainspirowany głęboką i nieopisaną dotąd relacją między tańcem Ankoku buto Hijikaty Tatsumiego - kluczowej postaci japońskiej awangardy, a koncepcjami estetycznymi i praktyką artystyczną Tadeusza Kantora.

W ramach projektu pojawi się jeszcze drugie przedstawienie. Kto w nim wystąpi?

- Druga premiera - spektakl "Kantor_Tropy: On a Sunny Day" w choreografii i reżyserii Saburo Teshigawary - zostanie pokazany 29 października w Gdańskim Teatrze Szekspirowskim. W spektaklu wystąpią: Saburo Teshigawara, Rihoko Sato oraz artystki Amareya Theatre & Guests: Katarzyna Pastuszak, Agnieszka Kamińska, Aleksandra Śliwińska i Daniela Komędera.

A pozateatralne elementy tego przedsięwzięcia?

- Ważnym elementem projektu "Kantor_Tropy" jest także wystawa fotografii pt. "U Schulza - Manekinada" autorstwa Mariusza Kubielasa. W ramach projektu odbędą się także prezentacje filmu dokumentalnego, przedstawiającego sylwetkę Tadeusza Kantora w reżyserii Krzysztofa Miklaszewskiego pt. "tadeusz.kantor@europa.pl" oraz wykład Anny Królicy pt. "Taniec w twórczości Tadeusza Kantora" i prezentacja jedynego pełnego nagrania spektaklu "Kurka wodna" (brytyjski debiut Tadeusza Kantora, Edynburg, 1972) uzupełniona spotkaniem z Richardem Demarco. W ramach projektu "Kantor_Tropy" wydany zostanie również katalog, promujący projekt i zawierający także niepublikowane dotąd teksty i materiały wizualne dotyczące recepcji sztuki Tadeusza Kantora w Japonii i relacji między Kantorem i tańcem. Redaktorami katalogu są: japonista - Nikodem Karolak (UAM), krytyk tańca - Anna Królica (UJ) i koordynatorka projektu i ja. Warto w tym miejscu podkreślić, iż projekt został zainspirowany przez Misako Uedę - Dyrektorkę Artystyczną Theatre X w Tokio. W 1992 roku Ueda została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP. Od lat działa jako ambasadorka polskiej kultury w Japonii (zajmowała się m.in. produkcją projektów teatralnych realizowanych z Andrzejem Wajdą i Janem Peszkiem).

Wiadomo, że w tym roku przypada rok Kantora, ale skąd wasze osobiste zainteresowanie tym twórcą? Co dla was znaczy jego dzieło i jego dorobek?

- Interesujemy się twórczością Tadeusza Kantora już od dawna. Wynika to nie tylko z faktu, że sztuka Kantora jest "lekturą obowiązkową" dla ludzi teatru. Nasze doświadczanie Kantora wiąże się także z faktem, iż od lat pracujemy nad ciałem i ruchem inspirując się metodami japońskiego artysty i ojca Hijikaty Tatsumiego buto. Zgłębiając przez ostatnie lata metody twórcze Hijikaty, zdaliśmy sobie sprawę, że choć twórcy ci działali w oddaleniu geograficznym i kulturowym, istnieją między nimi bardzo duże zbieżności, o których można by swobodne napisać odrębną książkę. Stąd też do pracy nad pierwszą premierą projektu - "Kantor_Tropy: Collage" zaprosiliśmy japońskich tancerzy buto z linii Hijikaty: Yuko Kawamoto, Kae Ishimoto i Rui Ishihara.

Jak Kantor sprawdza się przeniesiony na płaszczyznę teatru tańca, którą się zajmujecie? Na ile da się ożywić jego "umarłe" kukły i inne martwe symbole, charakterystyczne dla jego spektakli? Jak da się przełożyć na taniec automatyzm ruchów scenicznych jego bohaterów?

- W "Kantor_Tropy: Collage" naszym zamiarem nie było przenoszenie Kantora na płaszczyznę tańca. Kantor był dla nas punktem wyjścia do poszukiwania tematów i metod odkrywania na scenie rzeczywistości, którą kreowaliśmy, wykorzystując potencjał każdego z zaangażowanych tancerzy. Zgodnie z tytułem projektu staraliśmy się "tropić" te wątki i aspekty sztuki Kantora (nie tylko teatralnej), które możemy przełożyć na własne doświadczenie. Szukaliśmy także poza Kantorem, a raczej na styku Kantora, Hijikaty i swoich własnych historii. Dzieciństwo, śmierć, przemijanie, (nie)pamięć - te wszystkie tematy badaliśmy wykorzystując "collage" metod i technik. W spektaklu pojawiły się obiekty będące naszymi własnymi odlewami, wykonanymi przez rzeźbiarki: Grażynę Tomaszewską-Sobko i Adrianę Majdzińską, a podskórną warstwą działań były nasze wspomnienia, czy zagrzebane i wyparte historie rodzinne, jak na przykład historia ojca Yuko Kawamoto, który był ofiarą bomby atomowej w Hiroshimie i przez lata funkcjonował na marginesie społeczeństwa jako tzw. hibakusha. W przypadku "Kantor_Tropy: On a Sunny Day", choreograf Saburo Teshigawara odczytuje Kantora poprzez twórczość Brunona Schulza. Próby do spektaklu zaczęliśmy kilka dni temu i proces zapowiada się naprawdę fascynująco.

Jak doszło do waszej współpracy z japońskim choreografem Saburo Teshigawara? Na czym polega jego wkład w ten projekt?

- Wszystko zaczęło się w zeszłym roku w Tokio. Po naszym występie w Theatre X w Tokio, gdzie prezentowaliśmy spektakl "Nomadka", Misako Ueda (dyrektorka Theatre X) zaproponowała nam, żebyśmy przygotowali spektakl na jej festiwal poświęcony twórczości Kantora - "Tadeusz Kantor GoEnNen Performance Festival 2015". Zareagowaliśmy nader entuzjastycznie. Jakiś czas później Ueda zasugerowała, żebyśmy zrobili spektakl na jej festiwal z Saburo Teshigawarą. Od lat śledziłam działania Saburo Teshigawary i pamiętam, że gdy pracowałam w Klubie Żak jako kurator Gdańskiego Festiwalu Tańca zrobiłam nawet kilka przymiarek do tego, żeby zaprosić Saburo na tę imprezę, ale niestety jego terminy były zbyt napięte. Tym bardziej cieszę się, że dzięki Misako Ueda twórca ten znalazł czas, żeby stworzyć z nami spektakl.

Gdzie i kiedy będzie można zobaczyć efekty waszej pracy? Jak udało się wam zorganizować prezentację w Tokio?

- Premiera "Kantor_Tropy: Collage" miała miejsce 14 października w Nowej Synagodze w Gdańsku, 4 listopada pokażemy ten spektakl w Ośrodku Dokumentacji Sztuki T. Kantora w Krakowie - Cricoteka w ramach projektu "Maszyna Choreograficzna". Premiera spektaklu "Kantor_Tropy: On a Sunny Day" odbędzie się 29 października w Gdańskim Teatrze Szekspirowskim, a kolejne prezentacje m.in. w Ośrodku Dokumentacji Sztuki T. Kantora w Krakowie - Cricoteka w ramach projektu "Maszyna Choreograficzna" oraz w dniach 3-6 grudnia w Theatre X w Tokio, w ramach festiwalu "Tadeusz Kantor GoEnNen Performance Festival 2015".

---

Na zdjęciu: Katarzyna Pastuszak w "Kantor_Tropy: Collage"