Artykuły

- Rejon bez dostępu do sztuki zamienia się w pustynię intelektualną - mówi Monika Szela, dyrektor Teatru Maska w Rzeszowie. Kolejna rozmowa o roli i sytuacji teatru publicznego na stronie 250teatr.pl.

Polityka programowa i zarządzanie

Jak definiuje Pani profil swojego teatru?

- Teatr Maska zbliża się do 60. urodzin. Od początku działalności była to instytucja skupiająca się na repertuarze dziecięcym. Okazjonalnie realizowano tu produkcje dla dorosłych. Od kilku lat w Teatrze Maska działa scena dla dorosłych - więc obok podstawowego profilu działania i tworzenia realizacji skierowanych do młodszego widza, co najmniej raz bądź dwa w sezonie przygotowujemy spektakl dla starszych odbiorców. Profil teatru zmienia się zatem na przestrzeni lat, choć nadal skupiamy się przede wszystkim na spotkaniach z najmłodszym widzem.

Jak scharakteryzowałaby Pani program swojego teatru?

- Różnorodny, oparty zarówno na tekstach klasycznych jak i współczesnych, skierowany do małych dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, do gimnazjalistów i widza dorosłego. Oparty na tradycji spektakli lalkowych, ale też wprowadzający żywe plany, multimedia. Wzbogacony o lekcje i warsztaty teatralne, spotkania z twórcami, pokazy przedpremierowe, występy gościnnych zespołów podczas dwóch organizowanych przez Teatr Maska festiwali: Maskarada - Międzynarodowego Festiwalu Ożywionej Formy oraz Źródeł Pamięci. Szajna - Grotowski - Kantor.

Czy struktura organizacyjna teatru wpływa Pani zdaniem na poziom artystyczny prowadzonej instytucji?

- Tak, dobrze zaplanowana i stworzona struktura organizacyjna, zapewnienie optymalnej liczby profesjonalnych pracowników zarówno w zespole artystycznym, jak i współpracujących przy tworzeniu spektaklu: ekipie technicznej i pracowni plastycznej - to podstawa do stworzenia sprawnego, zintegrowanego zespołu, który można zaangażować do wymagających zadań artystycznych.

Czy i jak zmienia się struktura organizacyjna w Pani teatrze (nowe funkcje: dramaturg, edukator, specjalista od grantów etc.? Z czego to wynika? Czyje role stają się dziś ważniejsze (dramaturg, marketingowiec, PRowiec, osoba odpowiedzialna za pozyskiwanie środków), a czyje odchodzą na plan dalszy (garderobiane, technika)?

- Od kilku lat nie wprowadzamy zmian w strukturze organizacyjnej teatru. Funkcje garderobianych przejęli inspicjenci, technika zatrudniona jest w takim wymiarze, aby równocześnie, jednego dnia, zagrać spektakle w teatrze i na gościnnych scenach Podkarpacia. Organizacyjnie i promocyjnie najważniejsze stanowiska to: organizatorzy widowisk oraz koordynator pracy artystycznej, odpowiedzialny także za pozyskiwanie środków zewnętrznych, składanie i rozliczanie wniosków unijnych i ministerialnych, ściśle współpracujący z aktualnie rozwijanym działem marketingu.

O ile etatów zmniejszył się lub zwiększył w Pani teatrze zespół aktorski w ciągu ostatnich pięciu lat? Z czego wynika zmniejszenie?

- Tworzenie etatów w instytucji publicznej nie jest autonomiczną, teatralną sprawą. Wiąże się m.in. z przydzielonym przez organizatora etatem i środkami na jego utrzymanie. Stąd od lat w Teatrze Maska bez zmian, ale każdego roku zatrudniane są osoby współpracujące z teatrem na podstawie umów cywilno-prawnych.

Czym się Pani kieruje, układając/planując repertuar? Realizacją swojego założonego programu, rozpoznanymi potrzebami publiczności

- Dobierając tytuły realizowane w kolejnych sezonach, opieramy się na tym, co już mamy w repertuarze teatru i uzupełniamy go o tytuły i tematy skierowane do kolejnych grup wiekowych naszych widzów. Na wybór realizacji i twórców mają wpływ spotkania i rozmowy, powstające teksty, nowe pomysły, chęć współpracy z konkretnymi twórcami, a także zauważone zapotrzebowanie publiczności i chęć wprowadzenia do repertuaru różnorodności, spektakli małoobsadowych, kameralnych, ale i dużych, muzycznych, familijnych produkcji, tekstów zarówno klasycznych, jak i współczesnych, spektakli opartych na animacji, również stawiających aktora w żywym planie na pierwszym miejscu, itd.

Czy udaje się Pani realizować program zaakceptowany w chwili obejmowania dyrekcji? Jeśli nie, to z jakich powodów?

- W zasadzie tak, program jest na bieżąco modyfikowany. Wpływ na to mają przede wszystkim pojawiające się nowe możliwości np. finansowanie zewnętrzne, ale też realna ocena tego, jak dużo jesteśmy w stanie zrobić w ramach ustawowych godzin pracy.

Czy organizatora interesuje realizacja przyjętego na początku kadencji programu? Czy egzekwuje jego realizację?

- Składamy coroczne sprawozdanie, opisując naszą działalność.

Kim powinien być dyrektor instytucji publicznej? Czy musi być managerem? Dlaczego?

- Artystą z zacięciem zarządczym i managerem z talentem artystycznym. Osoba prowadząca instytucję kulturalną musi łączyć w sobie pragmatyzm, umiejętności organizacyjne, dyscyplinę finansową z empatią, miłością do sztuki i artystów, chęcią odkrywania nowego, tworzeniem miejsca wymiany myśli artystycznej.

Czy traktuje Pani teatr jako miejsce działań interdyscyplinarnych - swoisty dom kultury, w którym jest miejsce nie tylko na przedstawienia, ale też na warsztaty, koncerty, wystawy, dyskusje, czytania? Czy te działania wynikają z rozpoznanych potrzeb i programu, czy są (przez kogo?) oczekiwane, narzucone? Czy nie przytłaczają podstawowego zadnia teatru, czyli produkowania i prezentowania przedstawień? Czy przekładają się one na frekwencję? Jakie inne korzyści przynoszą?

- Tworząc nowe, pozarepertuarowe zajęcia i wydarzenia artystyczne dla widzów, mamy nadzieję przekonać ich do tego, że teatr to wyjątkowe, magiczne miejsce, w którym każdy poczuje się jak u siebie. Są to jednak zawsze zajęcia okołoteatralne. Nie organizujemy zajęć różnorodnych - pozostawiamy to domom kultury. Świat tworzony na scenie jest najważniejszy, magia i niespotykane wrażenie, jakie wywołuje spotkanie z aktorami podczas spektaklu - to chcemy pokazać przede wszystkim najmłodszej publiczności, wierząc, że właśnie za tą odświętną, teatralną atmosferą nie raz zatęskni.

Czy teatr współpracuje z innymi instytucjami, organizacjami? Jakie wynikają z tego korzyści? Jakie problemy?

- Chętnie włączamy się w różnorakie akcje organizowane przez współpracujące z nami szkoły, miejską bibliotekę czy Estradę Rzeszowską. Współpraca ta nie wiąże się z dużym obciążeniem dla pracowników teatru, a jest świetną okazją do pokazania i stworzenia nowych - mniejszych czy większych - wydarzeń artystycznych. Chętnie dołączamy publicznych czytań czy do jurorowania w szkolnych konkursach.

Festiwale/konkursy/przeglądy? Dlaczego Pani je nie/organizuje? W jakie inne akcje w mieście angażuje się teatr?

- Teatr Maska w Rzeszowie jest jedynym teatrem lalek na Podkarpaciu, działa obok jedynego teatru dramatycznego w naszym regionie. Dla podkarpackich widzów to niewiele miejsc na spotkanie z wyjątkową, ciekawą sztuką. Dlatego organizacja festiwali daje szanse na wypełnienie tej luki. Ponadto jest jedyną możliwością, aby zaprezentować tu to, co na polskiej, europejskiej scenie teatralnej najbardziej wartościowe, najważniejsze. Mimo dobrze rozwijających się wokół miast i gmin, bez dostępu do spektakli, kultury, sztuki stworzy się w tym regionie pustynia intelektualna. To zatem nasze główne zadanie, aby zaproponować, zachęcić, namówić mieszkańców na wspólne spotkanie w teatrze.

***

Teatr / miasto /organizator

Jaką rolę spełnia teatr w tym mieście?

- W Rzeszowie, jak i w całym regionie podkarpackim, funkcjonują jedynie dwa teatry instytucjonalne. Chociaż stale powstają nowe prywatne sceny i stowarzyszenia produkujące spektakle. To pokazuje, jak wielu mieszkańców oczekuje nowości w dziedzinie teatru. Maska jest w tej grupie "twórców" jedynym teatrem z repertuarem skierowanym głównie do dzieci. Nasza rola to przede wszystkim wprowadzenie małego widza w świat sztuki.

Z jakimi problemami musi się Pani zderzać w środowisku/mieście, w którym działa na co dzień teatr? (Bezrobocie? Brak ośrodków kultury? Braku edukacji kulturalnej w mieście/małe zainteresowanie kulturą? Brak innych teatrów niedaleko? Zajętości aktorów, duża oferta kulturalna?)

- Problemy, z jakimi stykamy się na co dzień, organizując widownię to: zbyt małe zainteresowanie kulturą, braki finansowe społeczeństwa, duża konkurencja, która często oferuje tańsze usługi (teatry objazdowe, kina, w przypadku indywidualnego widza - również propozycje tv), brak edukacji teatralnej, nastawienie większości społeczeństwa na najprostsze i najtańsze formy rozrywki. Tradycją Teatru Maska jest granie spektakli na scenach w całym regionie, choć coraz częściej spotykamy się z problemem braku obiektów wyposażonych w sceny dostosowane do grania "większych" przedstawień.

Czy teatr to Pani zdaniem instytucja lokalna, pracująca dla konkretnego miasta, konkretnej publiczności?

- Teatr to wizytówka miasta, regionu, w którym działa. Lokalnie: tworzymy i gramy spektakle dla miejscowych widzów, szukamy nowych pomysłów inscenizacyjnych i możliwości rozwoju dla swoich pracowników, ale pokazujemy też najlepsze spektakle podczas krajowych i zagranicznych festiwali, promując tym samym miasto, w którym działamy. Nie funkcjonujemy zatem tylko lokalnie, choć skupiamy się przede wszystkim na widzach Rzeszowa i Podkarpacia.

Jak dziś zdobywać publiczność, zachęcić widzów do chodzenia do teatru? Jak utrzymać publiczność? Jak dziś budować publiczność? Jakie są Pani sposoby?

- Różnorodnością repertuaru i niekonwencjonalnymi propozycjami. Ponadto organizacją dodatkowych wydarzeń artystycznych, takich jak np. festiwale. Spotkaniami z publicznością - w naszym przypadku podczas premier pedagogicznych (z nauczycielami) i premier studenckich. Akcjami plenerowymi. Bonusami i promocjami.

Czy organizator formułuje wobec teatru/Pani jakieś oczekiwania? Jakie?

- Frekwencja.

Czy organizator wywiązuje się ze swoich zobowiązań wobec teatru?

- Tak.

A czego Pani oczekuje od organizatora swojej instytucji?

- Wywiązywania się ze zobowiązań.

Jakiego typu kontroli podlega teatr?

- Wszystkim ustawowym.

Z czego teatr jest "rozliczany" przez organizatora?

- Z wykonania planu finansowego, każdego roku przygotowujemy także opisowe sprawozdanie z działalności teatru.

Czy to "rozliczenie" uwzględnia także ocenę działalności artystycznej?

- Składamy coroczne sprawozdanie, opisując naszą działalność.

***

Teatr publiczny

Jaką rolę dziś powinien pełnić teatr w życiu społeczno-kulturalnym?

- Starając się, aby nasz teatr stał się dla każdego miejscem potrzebnym, definiujemy rolę teatru jako miejsca spotkań, dialogu, edukacji, eksperymentu, rozrywki.

Czy rola teatru publicznego (dotowanego z publicznych pieniędzy) różni się od roli teatrów inaczej zorganizowanych, teatrów prywatnych, prowadzonych przez stowarzyszenia, fundacje?

- Rola obu teatrów powinna być taka sama, bo to zawsze miejsce obcowania ze sztuką. Różnica polega tylko na finansowaniu, a więc na tym, czy możemy stworzyć i zaproponować widzom repertuar ważny, może "cięższy", ale poruszający w nas najgłębsze emocje, czy przeciwnie - w oczekiwaniu widza - komercyjny, lekki i przyjemny w odbiorze. Teatr publiczny powinien być misyjny - uczyć, doskonalić, zapraszać nieprzekonanych. A teatr komercyjny skupia się na ekonomii.

Jakie są wady funkcjonowania publicznej instytucji artystycznej?

- Zlecanie zadań przez organizatora, które nie wchodzą w zakres działalności statutowej teatru.

Jakie są zalety funkcjonowania publicznej instytucji artystycznej?

- Poczucie bezpieczeństwa, dotacja (chociaż każdego roku zmieniana, to jednak coroczna) oraz obowiązek utrzymania teatru i pracowników przez organizatora.

Czy warto zachować w Polsce model teatru zespołowego, repertuarowego?

- Tak, to gwarancja tworzenia ważnych wydarzeń artystycznych w oparciu o zapewniony budżet, stały, sprawdzony zespół, możliwość planowania repertuaru z wielosezonowym wyprzedzeniem.

Czy istnienie teatrów innego typu zagraża temu modelowi? Czy wpływa na jego zmianę? W jakim aspekcie?

- Nie, jest na polskim rynku teatralnym miejsce dla każdego rodzaju aktywności artystycznej.

Czy obserwuje Pani jakieś tendencje w tym obszarze?

- Każdy teatr, czy publiczny czy komercyjny, licząc się ze zmniejszającym się budżetem coraz częściej dostosowuje repertuar do możliwości finansowych i szans na dużą frekwencję.

Jaka jest Pani zdaniem dziś rola krytyki teatralnej? Jaki/czy w ogóle ma wpływ na funkcjonowanie teatru?

- Bardzo istotna, pod warunkiem, że jest wyrażana przez krytyków, ludzi z teatralnego świata, a nie oddelegowanych "do opisania" spektaklu dziennikarzy wiedzy ogólnej, co w mniejszych ośrodkach ma niestety miejsce. Dla twórców teatralnych - to ważna informacja o tym, jak nasze realizacje zostają przyjęte, czy zrozumiane, czy mają szanse zainteresować widza. Dla widza to zaś informacja o tym, czy mamy szanse go zainteresować.