Artykuły

18 stycznia TVP Kultura poświęci blok tematyczny Polskiej szkole plakatu, emitowany będą filmy dokumentalne poświęcone Janowi Lenicy i Henrykowi Tomaszewskiemu (na zdjęciu), wybitnemu twórcy teatralnych plakatów.

"Sztuka plakatu zbliża się chyba najbardziej do jazzu: wszystko polega na umiejętności zagrania cudzego tematu po swojemu" - mawiał Jan Lenica, jeden z twórców "polskiej szkoły plakatu".

To właśnie Lenica po raz pierwszy użył sformułowania "polska szkoła plakatu". Określenie to wkrótce stało się znakiem firmowym całej plejady znakomitych polskich artystów. Ich prace promujące filmy, przedstawienia teatralne, czy muzykę zachwycały odbiorców na całym świecie.

TVP Kultura prezentuje sylwetki oraz twórczość dwóch wybitnych przedstawicieli "polskiej szkoły plakatu": Jana Lenicy i Henryka Tomaszewskiego.

Henryk Tomaszewski znany był z niechęci do publicznego prezentowania swoich prac. Na pierwszą indywidualną ekspozycję swego plakatowego dorobku przystał dopiero w wieku 85 lat! Jego prace były jednak dobrze znane we Francji, Belgii, Holandii, Niemczech, Japonii, USA. Wszędzie przyjmowany był entuzjastycznie.

To on sprawił, że w PRL plakat stał się najpopularniejszym gatunkiem sztuki i naszą duma narodową. Obalał stereotypy, ignorował świętości. Nie unikał żartów o zabarwieniu erotycznym. Formą podniesionego palca wskazującego na plakacie do "Edwarda II" (1986) potrafił zasugerować kształt typowo męski. Praca zatytułowana "Love" anonsująca indywidualny pokaz plakatów w amsterdamskim Stedejlik Museum, składał się liter oddających swymi kształtami rozmaite fazy uczucia.

Tomaszewski był powszechnie ceniony i lubiany. Pracownię artysty oblegały rzesze studentów. Jego odejście na emeryturę w 1985 roku przerodziło się w spektakularną manifestację, przygotowaną przez wielopokoleniowe, międzynarodowe zastępy wychowanków. Poproszono wówczas mistrza o odciśnięcie w betonowej płycie dłoni i stóp wzorem hollywoodzkich gwiazd.

Jan Lenica jest autorem ponad 200 plakatów teatralnych i filmowych. Jednym z najsłynniejszych jest WOZZECK do opery Albana Berga wykonany w 1964 roku, nagrodzony grand prix na Biennale Plakatu w Warszawie. Praca przedstawia olbrzymią, czerwoną głowę, z umieszczonymi po środku twarzy szeroko rozwartymi ustami. Odnosi się wrażenie, że to wydobywający się z gardła krzyk rozchodzi się niczym fale w postaci koncentrycznych kręgów powtarzających kształt ust. Poetyka plakatów Lenicy nacechowana jest ironią i absurdem, autor kreował w nich całkiem nową, często groteskową rzeczywistość. Postacie z jego plakatów zdają się przemawiać, a nawet krzyczeć do widza, bo jak mówił sam twórca, "plakat musi śpiewać". Twórczość Jana Lenicy należy do najważniejszych rozdziałów polskiej sztuki II połowy XX wieku.

SZCZEGÓLOWY PROGRAM:

Godz. 17:05 - LENICA. Film dokumentalny, 29 min, Polska, 1994. Reżyseria: Wojtek Kukla. Zdjęcia: Leszek Skuza. Wykonawcy: Jan Lenica, Roman Cieślewicz, Daniel Szczechura, Waldemar Świerzy, Franciszek Starowieyski, Henryk Tomaszewski, Tadeusz Konwicki.

"Lubię, kiedy życie mnie zaskakuje - mówił w rozmowie z "Rzeczpospolitą" Jan Lenica, grafik, malarz, filmowiec. - A poza tym jestem przesądny, boję się mówić o czymś, czego jeszcze nie zacząłem robić. Żeby nie zapeszyć".

Długa lista dokonań twórcy i sukcesów artystycznych zdaje się potwierdzać słuszność takiego stanowiska.

Jan Lenica, syn Alfreda, znakomitego malarza, jednego z twórców abstrakcjonizmu, ukończył średnią szkołę muzyczną w klasie fortepianu, a następnie studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej.

Terminował też u ojca, w jego malarskiej pracowni. Debiutował skromnie rysunkami satyrycznymi w tygodniku "Szpilki". Światowy rozgłos przyniósł mu plakat - był jednym z twórców odnoszącej triumfy polskiej szkoły plakatu. Już w 1966 roku zdobył złoty medal na pierwszym Międzynarodowym Biennale Plakatu w Warszawie, za plakat do opery "Wozzeck" Berga. Razem zaprojektował ich przeszło dwieście.

Kolejnym polem działalności Lenicy - artysty multimedialnego - jest film. Za pierwszy obraz animowany "Był sobie raz...", zrealizowany

wspólnie z Walerianem Borowczykiem w 1957 roku, został uhonorowany Srebrnym Lwem na Festiwalu Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Wenecji. Ponadto bohater filmu zajmuje się grafiką książkową, projektowaniem scenografii i kostiumów do przedstawień operowych.

Swoimi doświadczeniami dzielił się z młodymi twórcami: wykładał między innymi w Center for the Visual Arts Uniwersytetu Harvarda w Stanach Zjednoczonych, w Wyższej Szkole Filmowej w Kassel i w Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie. W połowie lat sześćdziesiątych wyjechał z kraju. Obecnie mieszka w Paryżu i Berlinie.

Godz. 17:35 - WYSPA JANA LENICY. Film dokumentalny, 28 min, Polska, 1998. Scenariusz: Marcin Giżycki. Zdjęcia: Marek Pakowski. Wykonawcy: Jan Lenica.

Telewizja Edukacyjna przedstawia film dokumentalny powstały w czasie realizacji "Wyspy R.O.", ostatniego dokończonego filmu Jana Lenicy. Kamera obserwowała twórcę podczas pracy, rejestrując proces powstawania dzieła. Pobyt artysty w Polsce i zdjęcia na planie filmowym stały się okazją do podsumowania dotychczasowego dorobku tego światowej sławy plastyka i filmowca.

Reżyser mówi o przebiegu swojej kariery, o rysunkach, plakatach i filmach animowanych, oraz o latach, które musiały upłynąć, zanim pomysł zrobienia "Wyspy R.O." przybrał realne kształty.

Wypowiedzi uzupełnione są prezentacją jego prac - rysunkami satyrycznymi wykonywanymi niegdyś dla "Szpilek", plakatami z wczesnego okresu twórczości, fragmentami najpopularniejszych filmów animowanych i relacjami z procesu powstawania "Wyspy R.O."

Jan Lenica urodził się w 1928 roku w Poznaniu, jako syn Alfreda Lenicy, jednego z czołowych twórców abstrakcjonizmu. Ksztalcił się w średniej szkole muzycznej w klasie fortepianu, później na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Tajniki sztuk plastycznych poznawał w pracowni malarskiej swego ojca. Debiutował w 1945 roku rysunkami dla "Szpilek". Potem skupił się na tworzeniu plakatów, był jednym z prekursorów polskiej szkoły plakatu.

W 1957 roku dał się poznać jako autor filmów animowanych. Wspólnie z Walerianem Borowczykiem zrealizował "Był sobie raz...". Film ten został nagrodzony na VII Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Wenecji. Rok później ich kolejna animacja "Dom" zdobyła Grand Prix w konkursie filmów eksperymentalnych w Brukseli. Był artystą wszechstronnym. Poza wymienionymi dziedzinami zajmował się także grafiką książkową, projektował scenografię oraz kostiumy do przedstawień operowych.

Był wykładowcą w Center for the Visual Arts Uniwersytetu Harvarda, Wyższej Szkoły Filmowej w Kassel i Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie.

Na początku lat 60. wyjechał z Polski. Na stałe zamieszkał w Berlinie i Paryżu. Zmarł 6 października 2001 roku.

Godz. 18:55 KINO KRÓTKICH FILMÓW - LABIRYNT. Film animowany, 14 min, Polska, 1962. Reżyseria: Jan Lenica. Scenariusz: Jan Lenica. Zdjęcia: Antoni Nurzyński. Muzyka: Włodzimierz Kotoński.

Autorski film, zrealizowany metodą wycinanki, mieszczący się w filozoficzno-refleksyjnym nurcie polskiej szkoły animacji lat sześćdziesiątych.

Człowiek ze sztucznymi skrzydłami ląduje w labiryncie dziwnego miasta, spotyka hybrydyczne, groźne i fascynujące jednocześnie postaci. Uciekając - ginie w walce ze skrzydlatymi potworami.

Godz. 19:20 - HENRYK TOMASZEWSKI. Film dokumentalny, 39 min, Polska, 1995. Scenariusz: Daniel Szczechura. Zdjęcia: Paweł Wendorff. Wykonawcy: Henryk Tomaszewski.

Filmowy portret Henryka Tomaszewskiego - jednego z największych artystytów plakatu, wybitnego grafika, ilustratora i pedagoga, współtwórcy szkoły polskiego plakatu.

Henryk Tomaszewski urodził się w 1914 roku w Warszawie. Przed wojną ukończył Szkołę Przemyslu Graficznego i studiował malarstwo na warszawskiej ASP. Plakatem zajmował się od 1936 roku. Współpracował z tygodnikiem satyrycznym "Szpilki", drukował rysunki w lubelskim tygodniku satyrycznym "Stańczyk", projektował scenografię dla warszawskiego tearu "Syrena". Na początku lat 50. został profesorem w Akademii Sztuk Pięknych. Wychował dziesiątki znanych dzisiaj grafików i projektantów plakatów. W filmie bohater opowiada o początkach sztuki plakatu w Polsce, o swojej pracy pedagogicznej i karierze artystycznej.

Podczas produkcji wykorzystano materiały archiwalne, a wypowiedzi twórcy ilustrowane są jego plakatami i rysunkami.

Henryk Tomaszewski zmarł 11 września 2005 roku.