Artykuły

W Teatrze Wybrzeże trwają próby do "Tresowanych dusz" Gabrieli Zapolskiej. Premiera planowana jest na 24 kwietnia na Scenie Malarnia.

Gabriela Zapolska [na zdjęciu], pierwsza dama teatru polskiego i europejskiego, tonie nieco w mrokach zapomnienia. Teatry chętnie sięgają po "Żabusię", "Skiz", "Panią Dulską", "Pannę Maliszewską" czy "Ich czworo", ale wiele dziel Gabrieli Zapolskiej uległo zapomnieniu. Tymczasem część z nich na pewno warto przywrócić scenie.

"Tresowane dusze" to jedna z jej mniej znanych sztuk, co nie znaczy, że mniej interesująca czy mniej drapieżna niż najczęściej wystawiane utwory. Tym razem Zapolska skupia swą uwagę na przenikających się środowiskach dziennikarskim i biznesowym w początkach XX wieku.

Nieczyste gry, gazetowe manipulacje, nieuczciwość obu stron, doprowadzające do zaszczucia walczących o prawdę i godność, nie są z pewnością zjawiskami, których wolno nam i dziś nie dostrzegać.

Poczynając od debiutu, każdy utwór Gabrieli Zapolskiej prowokował ataki krytyki konserwatywnej: oskarżano ją o niemoralność, eksponowanie problemów ciała, epatowanie brudem życia i poruszanie tematów tabu, a jednak jej dramaty od przeszło stu lat nie schodzą z desek scenicznych. Równie intrygująca i ciekawa jak jej sztuki była sama Zapolska. Pochodziła z rodziny ziemiańskiej, odebrała skromne wykształcenie domowe. Rodzina zmusiła ją do małżeństwa z oficerem wojsk rosyjskich.

Jako 24-letnia kobieta związała się z innym mężczyzną, zaszła w ciążę i porzuciła męża, a tym samym rodzinę. Próbowała swych sił jako aktorka, felietonistka i krytyk teatralny.

W 1889 r. wyjechała do Paryża, gdzie nawiązała liczne kontakty w środowisku teatralnym i malarskim. Po powrocie do kraju zamieszkała w Krakowie, grała w teatrzykach i teatrach, pisała felietony, powieści, nowele i sztuki teatralne. Wyszła ponownie za mąż za malarza Stanisława Janowskiego i osiadła we Lwowie. Powtórne małżeństwo też się wkrótce rozpadło.

Mąż Zapolskiej, Janowski, pisał o niej, że jest próżną błyskotliwą egoistką i nie ma poczucia "moralności". Ona o sobie mówiła: "Nie należałam nigdy do grona kobiet wiszących na łasce mężczyzny".

Czy rzeczywiście nienawidziła kłamstwa i krętactwa - jak zapewniała, "oszustwa w miłości", czy słusznie partnerzy zarzucali jej przywiązanie przesadne do kwiatów i pieniędzy. Bywała śmieszna, ale i tragiczna, bywała niesprawiedliwa, ale i szlachetna. Rezygnując z aktorstwa na rzecz literatury, w liście do Stefana Laurysiewicza z 1892 roku napisała: "Scena mi już nic nie mówi. Ambicja moja - pisać! pisać! pisać! Sama się przekonałam, że ci, co pisali, żyją wieki całe pomiędzy społeczeństwem. Co zostało z aktorów? Garść prochu, o którym czasem się wspomni!".

Do jej najważniejszych dokonań prozatorskich należą: "Menażeria ludzka (1893), ..Sezonowa miłość" (1904), "Córka Tuśki" (1907), "Kobieta bez skazy" (1913), "Kaśka Kariatyda, Przedpiekle" (1889). Jej powieści i nowele tłumaczone były na wiele języków.

Sztuka "Tresowane dusze" miała swoją prapremierę w Teatrze Miejskim w Krakowie 12 kwietnia 1902 roku. Po wojnie wystawiono ją w Teatrze Popularnym w Warszawie w czerwcu 1983 roku.

Spektakl "Tresowane dusze" reżyseruje dyrektor Adam Orzechowski, scenografię przygotowuje Magdalena Gajewska. Występują: Magdalena Boć, Monika Chomicka-Szymaniak, Katarzyna Figura, Małgorzata Oracz, Piotr Chys, Mirosław Krawczyk, Michał Kowalski, Piotr Łukawski, Robert Ninkiewicz.