Artykuły

Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego zaprasza 15 lutego o g. 16 na spotkanie "25/250. Spektakle Teatru Telewizji". Tym razem prezentujemy mistrza telewizyjnego teatru - Jerzego Antczaka.

Teatr Telewizji Polskiej - fenomen artystyczny, kulturowy, społeczny

25/250

25 spektakli teatru telewizji na 250-lecie teatru publicznego w Polsce

250 lat teatru publicznego to także 62 lata Teatru Telewizji - najbardziej publicznego polskiego teatru, jeśli brać pod uwagę tylko jego widownię. Społeczna rola Teatru TV była ogromna i wciąż pozostaje ważna, choć dziś funkcjonuje w warunkach trudniejszych niż kiedykolwiek. Kilka tysięcy przedstawień w archiwum Telewizji Polskiej to również zapis niezwykłej twórczości artystów naszego teatru. Bez ich talentów i umiejętności Teatr TV zapewne nie zyskałby niemal od samego początku swego istnienia tak wielkiej popularności. Na telewizyjnych taśmach utrwalona została sztuka aktorska Tadeusza Łomnickiego, Gustawa Holoubka, Zbigniewa Zapasiewicza i wielu, wielu innych. To niestety już jedyny dowód na ich wielkość, tym bardziej istotny że z czasem jej wspomnienie będzie się coraz bardziej oddalało.

Przegląd 25 przedstawień Teatru TV, który w jubileuszowym roku odbywa się w Instytucie Teatralnym, jest okazją do takich wspomnień, a może dla młodszych widzów do poznania pięknej historii telewizyjnej sceny. Wybrać z niej najbardziej pamiętnych 25 spektakli to tzw. misja niemożliwa. Mamy jednak nadzieję, że wybór, jakiego dokonaliśmy, nie wzbudzi sprzeciwu, co najwyżej każdy z widzów może dopisać swoje propozycje, bo przecież ta lista powinna być znacznie, znacznie dłuższa. Bez kilku nazwisk na pewno nie może się obejść. Przegląd rozpoczęliśmy od Adama Hanuszkiewicza - reżysera, który położył ogromne zasługi w tym romantycznym okresie, gdy Teatr TV się rodził, spektakle były grane na żywo, a Hanuszkiewicz rozumiał doskonale, że Teatr TV to jest coś innego niż teatr fotografowany w telewizji. Jako główny reżyser wprowadził bardzo szeroki repertuar, obejmujący z jednej strony wartościową dramaturgię współczesną (Giraudoux, Sartre, Różewicz), klasykę (romantycy), poezję, ale również literaturę dokumentalną. I wiedział także, że najlepsze teksty nie zaistnieją bez aktora i jego twarzy, której telewizyjne zbliżenie dawało widzowi wgląd w głębię ludzkich myśli i emocji.

Relację z pierwszego spotkania można zobaczyć na YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=42sVIskpqHY

Znaczącą rolę w kształtowaniu oblicza artystycznego Teatru Telewizji odegrał kolejny wybitny twórca - Jerzy Antczak - bohater naszej drugiej prezentacji. Reżyser dokonywał innych wyborów literackich, miał większe zamiłowanie do realizmu psychologicznego, ale stwarzał również aktorom możliwość kreacji i wielu z tego znakomicie skorzystało, by wspomnieć tylko role Janusza Warneckiego w Mistrzu czy Tadeusza Fijewskiego w Notesie.

Następne pokazy przypomną spektakle reżyserów, bez których Teatr TV nie zyskałby tak wielkiej rangi: m.in. Jerzego Gruzy, Zygmunta Hübnera, Aleksandra Bardiniego, Olgi Lipińskiej, Tomasza Zygadły, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zaleskiego, Laco Adamika, Kazimierza Kutza, Macieja Wojtyszki, Jana Englerta, Waldemara Krzystka. Przegląd ich przedstawień pokaże także, jak Teatr TV zmieniał się w ciągu kilkudziesięciu lat swego istnienia.

Chcielibyśmy bowiem przy okazji tych chronologicznie ułożonych pokazów opowiedzieć, jak ewoluował język wypowiedzi artystycznej, jak kształtowała się forma spektaklu telewizyjnego teatru. Widowiska, które czerpiąc zarówno z doświadczenia teatru żywego planu, jak i filmu, formowało się jako odrębny gatunek, o cechach niewystępujących nigdzie indziej poza telewizją. Można powiedzieć, że istotne były trzy źródła tego trwającego już siódme dziesięciolecie rozwoju. Po pierwsze - talent i inwencja twórców, po drugie - zrozumienie oryginalności telewizyjnego przekazu i po trzecie - rozwój techniki.

Fenomen polskiego teatru telewizji u początków polegał na połączeniu teatralnej jego proweniencji oraz fascynacji pierwszych twórców możliwościami żywego, równoczesnego aktu nadawania i odbioru i spotkania "międzyludzkiego" na wielką skalę. Teatralna proweniencja odnosiła się tak do literackiej podstawy powstających spektakli, jak i do pochodzenia twórców teatru tv: reżyserów, scenografów, aktorów. Z czasem dołączyli filmowcy, ale zawsze literatura, dialog stanowiły konstytutywną, wyróżniająca polski teatr telewizji, cechę.

Będziemy się starali pokazywać na wybranych przykładach, jak rozwój techniki: rejestracja i montaż spektakli, a także, na przykład, mobilność kamer wpływały na rozwój inscenizacji spektakli teatru telewizji.

Jan Buchwald, Wojciech Majcherek

***

Najbliższy pokaz: 15.02.2015, godz. 16.00

W cyklu 25/250 prezentujemy mistrza telewizyjnego teatru - Jerzego Antczaka. Po Adamie Hanuszkiewiczu to właśnie ten twórca w latach 60. zdominował Teatr TV. Z bogatego dorobku reżysera przypominamy dwa klasyczne widowiska:

"MISTRZ"

Zdzisława Skowrońskiego (premiera: 7 października 1966)

77'

Sztuka napisana z myślą o Januszu Warneckim, który stworzył przejmujący portret starego aktora, marzącego o zagraniu roli Makbeta. Aktor nie rezygnuje z tego marzenia nawet podczas okupacji, która stawia przed nim dramatyczne wyzwanie. Rola Janusza Warneckiego przeszła do historii, a sfilmowana wersja spektaklu zdobyła prestiżową Prix Italia. W widowisku wystąpili również m.in. Ignacy Gogolewski, Ryszarda Hanin, Zbigniew Cybulski, Henryk Borowski, Andrzej Łapicki, Igor Śmiałowski.

gość: Ignacy Gogolewski

***

"NOTES"

Zdzisława Skowrońskiego (premiera: 4 listopada 1968)

90'

Akcja spektaklu rozgrywa się w okresie międzywojennym. Opowiada historię dwóch bezrobotnych: starego aktora i młodego prawnika. Role te zagrali Tadeusz Fijewski i Jan Englert. Obok nich wystąpili m.in. Eugenia Herman, Zofia Kucówna, Teresa Szmigielówna, Ryszard Pietruski.

gość: Zofia Kucówna

prowadzenie pokazów: Wojciech Majcherek