Artykuły

Wernisaż wystawy zatytułowanej "Litewskim szlakiem Witkiewiczów", na której prezentowane są fotografie związanych z nimi miejsc na Litwie, zainaugurował w piątek Rok Witkiewiczów.

Wystawę zorganizowano w oddziale Muzeum Tatrzańskiego - w willi Koliba, która jest pierwszą realizacją stylu zakopiańskiego według projektu Stanisława Witkiewicza. Fotografie miejsc na Litwie związanych z rodziną Witkiewiczów wykonał badacz kresów, dr nauk humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego Jan Tadeusz Skłodowski.

- To, pozostało z litewskich śladów związanych z rodziną Witkiewiczów, to dawne dwory, pałace, w których mieszkali lub się zatrzymywali - powiedział dr Skłodowski.

Kolebką rodu Witkiewiczów jest wieś Poszawsze. Ślady związane z Witkiewiczami są również w miejscowościach Kroże, Urdomin czy Syłgudyszki.

- Witkiewiczowie to ród wywodzący się ze żmudzkiej szlachty, która czuła się Polakami, jeżeli chodzi o poczucie kulturowe, używany język i pamięć historyczną. Należy pamiętać, że wówczas nie mówiono o narodowościach i obywatelstwie narodowym w dzisiejszym rozumieniu. Naród był raczej rozumiany jako obywatelstwo polityczne (...). To byli obywatele Rzeczypospolitej, która była krajem wielkonarodowym - wyjaśnił dr Skłodowski.

Na jednym ze zdjęć widnieje rodzinny dwór Witkiewiczów w Poszawszu. Obecnie budynek jest częściowo zrujnowany. Majątek w Poszawszu został odebrany Witkiewiczom przez władze carskie za udział w powstaniu styczniowym, w którym brali udział Stanisław Witkiewicz i jego ojciec Ignacy. Po konfiskacie majątku rodzina została zesłana na Syberię na pięć lat.

Po powrocie do Polski Stanisław Witkiewicz zamieszkał w Warszawie. Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu i Monachium. Kiedy zachorował na płuca, w 1890 r. wyjechał z żoną i synem do Zakopanego. Z Zakopanego na Litwę w wakacje jeździł młody Witkacy - do swojej ciotki Anieli Jałowieckiej do Syłgudyszek, w latach 1900-04 r. Stamtąd jeździł nad Bałtyk oraz do Petersburga, aby zwiedzać Ermitaż. "Wówczas Witkiewiczowie byli gośćmi na Litwie, bowiem po utracie majątku nie jeździli już do siebie" - mówił dr Skłodowski.

W Syłgudyszkach powstawały pierwsze fotografie Witkacego, tam też zaczynał przygodę z malarstwem. Na wystawie znalazło się zdjęcie młodego Witkiewicza nad brzegiem jeziora, pochylonego nad kasetą z farbami, malującego żmudzki pejzaż.

Wystawa ma kilka przesłań; przybliża to, co zachowało się na Litwie z dawnych śladów wybitnej rodziny i zachęca tych, którzy podróżują po Litwie, by zwiedzać nie tylko Wilno i jego okolice, związane z naszą przeszłością. - Warto też odwiedzić miejsca związane z Witkiewiczami, znajdujące się poza historyczną Wileńszczyzną. Żmudź ma zupełnie inny krajobraz niż ukochane przez Witkiewicza Podhale - jest zupełnie płaska - zauważył dr Skłodowski.

Stanisław Witkiewicz (1851-1915) - architekt, malarz, pisarz, teoretyk sztuki. W 1890 r. zamieszkał z rodziną w Zakopanem. Był zafascynowany podhalańskim rzemiosłem i sztuką ludową. Stworzył styl zakopiański, który miał być pierwszym stylem narodowym, obejmującym nie tylko architekturę, ale też rzemiosło i wszystkie dziedziny sztuki. Według projektu Witkiewicza powstały m.in. zakopiańskie wille: Koliba, Pepita, Pod Jedlami, Rialto, Oksza, Zofiówka czy kaplica na Jaszczurówce. W stylu zakopiańskim zbudowano też kamienicę w Warszawie - przy ul. Chmielnej.

Stanisław Ignacy Witkiewicz - Witkacy - to malarz, fotografik, pisarz, dramaturg i filozof. Autor m.in. "Nienasycenia" i "Szewców", twórca słynnych portretów. Urodził się w 1885 r. w Warszawie, ale od 5. roku życia mieszkał w Zakopanem. Ojciec nie posłał go do szkoły i sam zajął się jego edukacją, organizując mu domowe korepetycje. Już w wieku ośmiu lat Witkacy pisał pierwsze utwory dramatyczne. Jako malarz zadebiutował w 1901 r. w Zakopanem, gdzie zaprezentował dwa pejzaże. Po zdaniu matury w 1903 r. rozpoczął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Witkacy stał się głównym teoretykiem awangardowej grupy malarzy formistów. Założył w Zakopanem Teatr Niezależny, w którym objął kierownictwo artystyczne. 18 września 1939 r. Witkacy popełnił samobójstwo w Jezioranach - kresowej wiosce. Miejsce jego pochówku pozostaje nieznane. W 1988 r. do Zakopanego sprowadzono jego rzekome szczątki - uroczysty pogrzeb odbył się na Pęksowym Brzyzku, a trumnę złożono w grobie matki Witkacego. Później okazało się, że były to szczątki nieznanej kobiety.

W cieniu Stanisława i Stanisława Ignacego Witkiewicza pozostali inny wybitni przedstawiciele tego żmudzkiego rodu. Jan Prosper Witkiewicz, stryj Stanisława, był współzałożycielem tajnego związku "Czarnych Braci", poliglotą, dyplomatą i znawcą zwyczajów ludów Azji Środkowej. Innym wybitnym członkiem rodziny Witkiewiczów był kuzyn Witkacego, Jan Koszczyc Witkiewicz - architekt i konserwator zabytków, który zaprojektował m.in. kilka budynków w Kazimierzu Dolnym i opracował plany zabudowy tego malowniczego miasta nad Wisłą.

W sobotę Senat ma głosować na przyjęciem okolicznościowej uchwały upamiętniającej Witkiewiczów. W piątek podczas debaty na ten temat w Senacie była obecna delegacja władz Zakopanego i Muzeum Tatrzańskiego.