Artykuły

Na scenie w Muzeum Starego Teatru Michał Zadara pokazał swój nowy projekt teatralny - "Kupca" Mikołaja Reja. "Kupiec" to jeden z pierwszych dramatów napisanych w języku polskim, filozoficzno-religijny traktat liczący kilka tysięcy wersów. Dramat Reja powstał w połowie XVI wieku. Inspiracją był łaciński tekst "Mercator seu Iudicium" autorstwa niemieckiego protestanta Tho­masa Naogeorga. Wedle opinii prof. Juliana Krzyżanowskiego utwór Reja jest "udramatyzowanym traktatem teologicznym" łączącym cechy dramatu z tradycją moralitetu. Polski protestant Mikołaj Rej kieruje ostrze krytyki przeciwko Kościołowi katolic­kiemu, podejmując ważny w piśmiennictwie tamtego czasu pro­blem wyższości wiary nad tzw. dobrymi uczynkami.

"Kupiec" to kolejne spotkanie Zadary z tekstem prawie niemo­żliwym, zderzenie karkołomne i na swój sposób imponujące. Dy­namiczna, gwałcąca forma współczesnego teatru próbuje dotrzeć do "zagadanych" przez Reja uniwersalnych sensów i znaczeń. Umierający Kupiec, główny bohater dramatu w obliczu śmierci szuka ratunku dla swej duszy. Mechaniczna "technologia zbawie­nia" (odpusty, posty, dobre uczynki), jaką proponują mu przed­stawiciele kleru, od wiekuistego potępienia jednak nie ratuje. Nie wchodząc w teologiczne zawiłości można przyjąć, że "Kupiec" mó­wi o zawsze przecież aktualnym konflikcie między wiarą auten­tyczną i żywą a zinstytucjonalizowaną i sformalizowaną.

Niestety, nie da się tego stwierdzić z całą pewnością. Autor protestant wykłada swoje racje w tasiemcowym traktacie, widz w Starym Teatrze otrzymuje zaledwie tego okruchy. Nie ułatwia komunikacji sam poeta, którego język, choć barwny i żywy, sta­wia opór wyraźnie archaicznym brzmieniem. Zadara całkiem uczciwie proponuje coś w rodzaju reżyserskiego szkicownika z "Kupca" - czyta, skreśla, przepisuje. Temu, co ocaleje, nadaje własny, wyraźny rytm i puls. Więcej w tym Michała Zadary z ro­ku 2009 niż Mikołaja Reja Anno Domini 1543.