Rarytas na start
"Curlew River" w reż. Axela Weidauera w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej w Warszawie. Pisze Jacek Hawryluk w Gazecie Wyborczej.
Opera kameralna "Curlew River" Benjamina Brittena otworzyła w sobotę w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej cykl "Terytoria", który ma przedstawiać rzadko goszczący na naszych scenach repertuar XX- i XXI-wieczny - opery, pieśni i balety.
Plany TW-ON zapowiadają się intrygująco, m.in Janácek ("Zapiski tego, który zniknął"), Mykietyn ("Sonety Szekspira"), Glass ("Zagłada domu Usherów"). Dzieło Brittena (1913-76) rozpoczęło cykl, doskonale wpisując się w jego credo. Britten, zapamiętale grywany na świecie, bezsprzecznie uznawany za jednego z najwybitniejszych twórców XX-wiecznej opery, w Polsce - nie wiedzieć czemu - wystawiany jest sporadycznie.
"Curlew River" z 1964 roku to de facto religijna przypowieść, pierwsza część tryptyku małoobsadowych utworów przeznaczonego do wykonywania w kościołach (razem z "The Burning Fiery Furnace" i "The Prodigal Son"). Pomysł napisania takiego dzieła narodził się pod wpływem podróży angielskiego kompozytora do Indonezji i Japonii, dokładnie zaś po obejrzeniu sztuki "Sumidagawa" ("Rzeka Sumida") Juro Motomasy, zapoznaniu się z estetyką teatru no, i wreszcie po "wchłonięciu" muzyki indonezyjskich orkiestr gamelanów.
Britten, choć początkowo nie do końca przekonany, z czasem docenił siłę i piękno teatru no. Jego "Curlew River" ("Rzeka ptaka kulika") pod względem formy jest więc dialogiem japońskiego teatru z tradycją europejskich dramatów liturgicznych i opery, swoistym obrzędem odgrywanym w klasztorach i kościołach. Zresztą w klasztorze, we wczesnym średniowieczu, Britten umieścił akcję swej opery z librettem Williama Plomera.
Mamy tu teatr w teatrze. Mnisi wchodzący do kościoła zaczynają przedstawienie: misterium miłości szalonej kobiety, która po utracie syna wędruje na drugi koniec świata (opozycja Zachód-Wschód), by go odszukać; misterium objawienia - spotkanie zmarłego chłopca, którego grób zaczął słynąć z cudów; misterium nawrócenia - przemienienie obłędu w gorącą wiarę, dającą chrześcijańską nadzieję na ponowne spotkanie po śmierci. Tytułowa rzeka symbolicznie dzieli dwa światy - przeprawa przez nią to podróż, którą wszyscy kiedyś odbędziemy.
Niemieccy autorzy spektaklu (koprodukcja z Operą we Frankfurcie) - reżyser Axel Weidauer i scenograf Moritz Nitsche - wyraźnie podkreślili konstrukcję dzieła, stąd podział na akcję rzeczywistą (mnisi w kościele przygotowujący się do grania) i odgrywany już w maskach spektakl. W teatrze no nie było miejsca dla kobiet, a więc i Britten przejął tę regułę, powierzając partię Szalonej mężczyźnie. Akcja rozgrywa się na niewielkiej, niemal klaustrofobicznej przestrzeni, z obowiązkową obecnością muzyków na scenie. Zakonnicy, zakładając maski, przemieniają się w wędrujących pielgrzymów płynących łodzią po rzece. Głównym celebransem jest Przewoźnik, którego opowieść o uprowadzonym chłopcu wraz ze sceną nawrócenia Szalonej należą do najbardziej poruszających fragmentów spektaklu.
Trzy główne role obsadzone zostały znakomicie: Jacek Laszczkowski (w partii Szalonej), Adam Kruszewski (Wędrowiec) i Mariusz Godlewski (Przewoźnik). Niedosyt pozostawił natomiast zespół instrumentalny prowadzony przez Wojciecha Michniewskiego. Muzyka Brittena - niedosłowna, tylko pozornie statyczna, operująca zachodnim instrumentarium (z fletem i rogiem), będąca jednak odbiciem fascynacji tradycją japońską i indonezyjską - ma być tajemnicza, niedopowiedziana, oszczędna. Tutaj tego mistycyzmu zabrakło, podobnie jak pełnego zintegrowania zespołu, który według wzorów azjatyckich powinien stanowić jeden organizm.
Warszawskie "Curlew River" to mimo wszystko rzecz fascynująca i przejmująca. Spektakl potwierdza geniusz dramatyczny Brittena i trafność założeń autorów cyklu "Terytoria". Na razie jednak zapowiadanego eksperymentu nie zauważyłem, raczej cenne nadrabianie repertuarowych zaległości.
