Artykuły

"Fantasy" w reż. Jana Klaty w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku. Pisze Mirosław Baran w Gazecie Wyborczej - Trójmiasto.

Efektowne dekoracje, głośna taneczna muzyka, karabiny z laserowymi celownikami i "balet" żołnierzy na wózkach inwalidzkich - zawiodą się srogo wszyscy, którzy po adaptacji "Fantazego" Juliusza Słowackiego w reżyserii Jana Klaty spodziewali się tradycyjnej inscenizacji lektury szkolnej.

Współczesne podwórko na blokowisku: trzepak, śmietnik, schnący trawnik i dwa żałosne badyle udające drzewa. W tle kilkupiętrowy blok; u góry mieszkania, na parterze kolektura Lotto, sklep spożywczy Salomea, lombard i jedno mieszkanie. To właśnie w nim - a nie w podupadającym dworku na Podolu - żyje rodzina Respektów. Reżyser Jan Klata w swoim spektaklu "Fantasy" nie tylko przenosi akcję dramatu Słowackiego w czasy współczesne, ale także dokonuje dużych zmian w tekście. Wycina jego spore fragmenty, rezygnuje z kilku drugoplanowych bohaterów, wprowadza za to postać Rzecznickiej i dodaje własne sceny.

"Fantazy" Słowackiego to skomplikowana historia miłosna - rozgrywana pomiędzy Dianną (gra ją Eliza Borowska), córką Respektów (Joanna Bogacka i Jerzy Gorzko), hrabią Fantazym (Cezary Rybiński), Idalią (Marta Kalmus) i byłym powstańcem Janem (Marcin Czarnik) - utrzymana w komediowym tonie. Źródłem humoru w tym utworze jest przede wszystkim zderzenie romantycznych wypowiedzi i sądów z rzeczywistością. Klata idzie dalej: u niego humor - chwilami ocierający się o granice dobrego smaku - wynika z konfrontacji "gładkich" zdań romantycznego autora z konkretnymi rozwiązaniami inscenizacyjnymi widowiska. Na przykład zaniedbany ogród Respektów to w spektaklu kawałek trawnika przed blokiem; pieczara, w której Idalia podsłuchiwała piosenkę Jana, to... studzienka kanalizacyjna.

Reżyser spektaklu tropi też i bezlitośnie ogrywa niejasności i niedopowiedzenia, których w dramacie Słowackiego nie brakuje. Na przykład Jan, spotykając się ze Stellą (Dominika Michalska), siostrą Dianny, wręcza jej obrączkę, prosząc o przekazanie jej swojej ukochanej. Wątek ten u Słowackiego więcej się nie pojawia. A u Klaty Stella bez chwili namysłu wchodzi z obrączką do lombardu i wychodzi stamtąd z ogromnym lizakiem.

Respektowie u Klaty to nie arystokracja, ale raczej współczesna, zubożała inteligencja o arystokratycznych korzeniach. Choć słowo "moralność" nie pada ani w "Fantazym", ani w "Fantasy" to może ono być kluczowe dla odczytania spektaklu. Jan Klata, tworząc pesymistyczny obraz współczesnego świata, tropi powody, które mogły pchnąć Respektów do aktu wielkiej desperacji; "sprzedania" własnej córki, wydania jej za mąż za Fantazego w zamian za pół miliona złotych. To brudny świat dookoła - w którym nie ma żadnych zasad i ani odrobiny nadziei - i sytuacje, które ich przerastają, doprowadzają do takiego upadku bohaterów. Jedyny naprawdę poważny moment u Słowackiego to śmierć Majora (w spektaklu gra go Larry Ugwu), która otwiera oczy innym bohaterom, zajętym dotąd działaniami pozornymi. W "Fantasy" Major także umiera. Jednak jego śmierć niczego nie rozwiązuje; wpisuje się tylko w obraz naszego świata; pełnego chaosu i rozpadu.

"Fantasy" Jana Klaty nie niesie wielkiego przesłania - podobnie jak utwór Słowackiego. Jednak jest to niezwykle sprawnie, nowocześnie, bezkompromisowo i szalenie efektownie opowiedziana historia. Kultura wysoka miesza się u Klaty z niską (wypowiedzi wierszem bohaterów przeplatane są niewyszukanymi dyskotekowymi przebojami); ogromne dekoracje i poszczególne sceny - niekiedy inscenizowane w dwóch lub trzech planach - zapierają dech w piersiach. Niektóre wątki dodane przez reżysera (na przykład żołnierze na wózkach inwalidzkich - w domyśle ofiary konfliktu w Iraku) nie przekonują, inne (jak zachowania sąsiadów Respektów) są wyjątkowo celną obserwacją. "Fantasy" nie jest z pewnością teatralnym arcydziełem. Ale mając do wyboru tradycyjnie zrealizowaną adaptację Słowackiego i widowisko Klaty, wybieram - bez chwili wahania - "Fantasy", a nie kolejnego "Fantazego".