Dybuk
Dybuk - z hebrajskiego dibbuk: połączenie, przywiązanie - to w folklorze żydowskim dusza zmarłego grzesznika, która zamieszkała w ciele osoby żyjącej. O takim niezwykłym, mistycznym zespoleniu opowiada sztuka Szymona An-skiego (1863-1920; właściwe nazwisko Solomon Zainwil Rapaport), pisarza żydowskiego tworzącego po rosyjsku i od 1904 r. w jidysz, etnografa, związanego z rosyjskim ruchem narodników. W latach 1911-14 kierował wyprawą etnograficzną do wsi żydowskich na Wołyniu i Podolu, gdzie zebrał obfity materiał folklorystyczny. Owocem literackim tej działalności jest m.in "Dybuk" (1919), dramat osnuty na kanwie żydowskich podań ludowych, pisany równocześnie po rosyjsku i w jidysz. Wystawiony po raz pierwszy w Wilnie w 1920 r., został przetłumaczony na wiele języków, był ekranizowany i adaptowany również na scenę operową. Sztuka An-skiego ma podtytuł "Między dwoma światami". Świat Złudy to świat rzeczywisty ludzi żywych. Świat Prawdy to świat zmarłych, czyli duchów. Oba rządzą się tymi samymi prawami, wedle wspólnych przykazań Tory. To realistyczna sztuka o mistycznych ludziach - tak określił dramat sam autor. Odwieczny motyw miłości, kabała i mistycyzm, pierwiastek chasydzki - wszystkie te elementy przyciągają swą uniwersalnością wiele odmiennych kultur. A magiczny klimat barwnego, roztańczonego i poetyckiego zarazem spektaklu Agnieszki Holland wciąga i urzeka.
