Dybuk
"Dybuk" to tytuł napisanej w roku 1919, wielokrotnie wystawianej sztuki Szymona Anskiego (1863-1920; właściwe nazwisko Solomon Zainwil Rapaport), pisarza żydowskiego tworzącego po rosyjsku i od 1904 w jidysz.
Do historii przeszła inscenizacja z roku 1922, zrealizowana przez hebrajski teatr Habima, w reżyserii Eugeniusza Wachtangowa. Zdaniem niektórych historyków kina, pobudzający wyobraźnię, tajemniczy utwór Anskiego miał też wpływ na niemiecki ekspresjonizm filmowy.
Dybuk (z hebrajskiego: dibbuk) oznacza połączenie, przywiązanie. W folklorze żydowskim tym mianem określano duszę zmarłego grzesznika, która zamieszkała w ciele osoby żyjącej.
Agnieszka Holland twierdzi, że "Dybuk" to właściwie połączenie "Romea i Julii" z "Egzorcystą", tyle że w "Egzorcyście" opętanie ma wyraźnie negatywny charakter. - W sztuce Anskiego rzecz jest ambiwalentna. W ciało bohaterki wstępuje dusza ukochanego. Lea jest szczęśliwa, czując obecność Chamana. Kiedy on opuszcza jej ciało, ona umiera. I jest to właściwie happy end. Teraz będą mogli się połączyć na zawsze.
W rozmowie dla miesięcznika "Kino" reżyserka stwierdziła też, że zależało jej na jak najbardziej naturalnym pokazaniu chasydzkiego folkloru. Dlatego przygotowując adaptację "Dybuka" odrzuciła rodzajowość i malowniczość, "poetyzowanie", a także ekspresjonistyczne czy romantyczne "klimaty". Do wyobrażeń reżyserki dostosowali się autorzy scenografii, Ewa i Andrzej Przybyłowie, projektując superrealistyczne dekoracje. Operator Jacek Petrycki zadbał o wyraziste światło bez ekspresjonistycznej stylizacji. Filologiczny, "zwyczajny" przekład Michała Friedmana pozwolił aktorom zagrać zgodnie z intencjami reżyserki. W postać głównej bohaterki wcieliła się Dominika Ostałowska, w Chanana - Rafał Maćkowiak. Wystąpili także: Adam Ferency, Gołda Tencer, Jolanta Fraszyńska, Rafał Mohr, Marek Bargiełowski, Władysław Kowalski i inni. Autorem muzyki jest Jerzy Satanowski. Choreografię opracował Jan Szurmiej, a teksty pieśni - Jan Wołek.
