Wrocław. "Utwór o Matce i Ojczyźnie" w Pilznie
Dziś, 13 września, Teatr Polski pokaże dwukrotnie na scenie Velkého divadla (Divadlo Josefa Kajetána Tyla), "Utwór o Matce i Ojczyźnie" Bożeny Keff w reż. Jana Klaty na XXI Mezinarodnim festivalu Divadlo w Pilznie.
Oprócz wrocławskiego przedstawienia na festiwalu Divadlo zobaczyć można takie spektakle, jak "Czarne mleko" Alvisa Hermanisa z Jaunais Rgas Tetris w Rydze, "Panna Julia" Thomasa Ostermeiera z Teatru Narodów w Moskwie oraz 42. tydzień Béli Pintéra z Budapesztu.
***
"Utwór o Matce i Ojczyźnie" to daptacja nominowanej do Nagrody Literackiej Nike 2009 książki dotyczącej ideału i konkretu, ideałów matki i córki oraz ich praktycznych realizacji, ideału ofiarnictwa oraz przetrwania, ukrytej bezwzględności tych, którzy byli ofiarami i przetrwali, a wreszcie konceptu przekraczającego zwykłą państwowość, czyli ideału ojczyzny, na którą, jak uczą tego dziewiętnastowieczne nacjonalizmy, składają się ziemia i krew.
Utwór stawiający w narracyjnym centrum nie przedstawiciela bądź przedstawicielkę pokolenia, które przeżyło Holocaust, lecz ich już dorosłe dziecko.
Konstrukcję tekstu tworzą trzy wielkie figury: Matki (Matka Polka, Pramatka, Rodzicielka, Bogini, Natura), Historii (historia mężczyzn, historia Polski, historia cierpiących kobiet równolegle do historii walczących mężczyzn), Narracji ("Chodzi o to, żeby kobieta wreszcie siebie napisała: musi zacząć pisać o kobiecie i wprowadzić kobietę w świat pisma, z którego zostały wyparte z taką samą gwałtownością, jak z odczuwania swoich ciał: z tych samych powodów, tym samym prawem i w tym samym, śmiercionośnym celu. Kobieta musi sama, własnym wysiłkiem, wstąpić w tekst - jak w świat i w historię" - M. Janion, I. Filipiak, Zmagania z Matką i Ojczyzną). Plan tekstu tworzony jest więc przez trzy rodzaje napięć: osobiste (między matka a córką), historyczne (między świadkami wydarzeń a pokoleniem powojennym) i społeczne (między obowiązującą narracją a narracją wykluczonych: kobieta-mężczyzna, dziecko-rodzic). Tak zbudowany tekst nie może być jednorodny gatunkowo ani stylistycznie. Autorka używa stylu wielkich tekstów przeszłości, na których zbudowane są nasza kultura i świadomość (na przykład tragedia grecka czy styl biblijny), i współczesnych tekstów kultury (na przykład Maus Arta Spiegelmana, Lara Croft, film Ridleya Scotta).
Utwór o Matce i Ojczyźnie przekracza granice formalne. Keff zestawia ze sobą gatunki, style, fragmenty poetyckie przeplata dialogowymi, wprowadza chór jak z antycznej tragedii, język potoczny miesza z literackim, cytuje, zapożycza. Tekst ma cechy opery, oratorium, poematu, nowoczesnego tekstu dla sceny. Gatunkowy kolaż jest celowy i precyzyjny. Trudność określenia formy, jej płynność jest odzwierciedleniem poszukiwań córki, która także nie jest ukonstytuowana, walczy o siebie albo raczej ciągle siebie przegrywa.
Rozwiązując ten tekst-żywioł, nieuchronnie dochodzimy do pytania: kto w Utworze... jest matką, a kto córką?
