Sceniczna kaligrafia
Otwarciu pod Wawelem Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha" towarzyszyła w Starym Teatrze premiera czterech jednoaktówek Yukio Mishimy. Wyreżyserowany przez Andrzeja Wajdę spektakl "Mishima", podzielił widzów: jedni uważają go za interesujący, inni za osobliwy. Zdecydowanie podpisuję się pod pierwszą kategorią ocen.
Teatr, w kształcie znanym Europejczykom, zagościł w Japonii dopiero w XX. wieku - pierwszego "Hamleta" i pierwszą "Norę" tokijska publiczność obejrzała w 1911 r. Otwarcie Japonii na kulturę światową po drugiej wojnie przyczyniło się do powstania rodzimej odmiany znanych nam konwencji teatru. Niewątpliwie miał w tym swój udział autor napisanego w latach 50. cyklu "współczesnych dramatów no" (Kindai-nogakushu).
Kim on był? Hiraoka Kimitake - używający pseudonimu Yukio Mishima - studiował prawo na Uniwersytecie Tokijskim. Pierwsze jego utwory ukazały się drukiem, gdy miał 19 lat. W 1970 r., jako 45-latek, popełnił seppuku, manifestując tym samym swoje rozczarowanie do kierunku zachodzących w kraju zmian. Mishima, zdecydowany zwolennik odrodzenia kultu cesarza, osierocił założone przez siebie stuosobowe paramilitarne Stowarzyszenie Tarczy (Tate-no kai).
Jakkolwiek by nie oceniać tragicznego końca Yukio Mishimy, jego dokonania literackie są niewątpliwe i nie kwestionowane w świecie. Utwory sceniczne Mishimy łączą w sobie sięgającą średniowiecza tradycję japońskiego teatru no z rozwiązaniami dramatu europejskiego (od klasyki po czasy obecne). Dość szybko zostały przełożone na angielski, a już w 1965 r. w warszawskim Teatrze Współczesnym Tadeusz Łomnicki wyreżyserował trzy jego jednoaktówki - "Wachlarz", "Jesteś piękna" i "Adamaszkowy bębenek", z gościnnymi rolami Ireny Eichlerówny.
Nowoczesne formy dramatyczne Yukio Mishimy wyrosły z ducha tradycji teatru no. Najstarszej, najszlachetniejszej (dworskiej) konwencji japońskiego teatru. Klasyczna forma no nie uznaje konfliktu między postaciami. Przebiegają one w duszy protagonisty - najczęściej kobiety, wojownika, lub starca. I w "Mishimie" Wajdy głównym bohaterem trzech pierwszych jednoaktówek: "Wachlarza", "Szafy" i "Pani Aoi" jest kobieta. Tylko w czwartej - "Adamaszkowym bębenku" - ustąpi pola starcowi.
Spektakl "Mishima" jest koncertem aktorskim trojga wykonawców - kobiet: Anny Polony i Beaty Fudalej oraz starca - Andrzeja Hudziaka. Tych samych postaci, granych (na zmianę z Hudziakiem) przez Jana Peszka, nie sposób zaliczyć do jego artystycznych osiągnięć. W "Wachlarzu" starzejąca się samotna malarka (Anna Polony) przygarnia obłąkaną z zawiedzionej miłości gejszę (Beata Fudalej). Kiedy odnajdzie się z dawna oczekiwany kochanek, malarce przyjdzie z nim stoczyć nierówny pojedynek o dziewczynę. Ta jednak tak upodobała sobie czekanie, że w przybyłym Yoshio (Artur Dziurman) nie rozpozna ukochanego.
Podobny motyw - dziewczyny naznaczonej piętnem miłości - stanowi treść "Szafy". Duch osoby niesprawiedliwie potraktowanej (Polony) pojawia się niby wampir przy szpitalnym łóżku młodszej konkurentki (Fudalej). W "Atłasowym bębenku" upokorzony starzec popełnia samobójstwo.
Wszystkie te opowieści prowadzone są bardzo spokojnie, z zachowaniem właściwej sztuce no geometrii ruchów. Subtelny nastrój wyczarowany przez scenografię Krystyny Zachwatowicz - z przemijającymi porami roku, sygnalizowanymi przez zmianę kolorytu drzewek w miniogródku na proscenium - podbudowuje muzyka Stanisława Radwana, wykonywana na żywo przez czteroosobowy zespół używający orientalnych instrumentów.
Celebrowanie słowa, ruch na scenie - subtelnie kaligrafowany w przestrzeni - zachwyca podobnie jak japońskie miniatury na papierze ryżowym i jak hieroglify, mistrzowsko prowadzone cieniutkim pędzelkiem.
"Mishima". Przekład Anna Zielińska-Elliot, Henryk Lipszyc. Reżyseria Andrzej Wajda, scenografia Krystyna Zachwatowicz, muzyka Stanisław Radwan. Premiera towarzysząca uroczystości otwarcia Centrum Sztuki i Techniki japońskiej - 23 listopada. Stary Teatr w Krakowie
