Artykuły

"Wesele" Stanisława Wyspiańskiego miało być począt­kowo złośliwym pamfletem na znajomych poety uczestni­czących w uczcie z okazji zaślubin poety Lucjana Rydla i chłopskiej córki Jadwigi Mikołajczykówny. Stanisław Że­leński - Boy w "Plotce o Weselu" pisze, że w czasie komponowania dramatu "geniusz poezji porwał Wyspiań­skiego za włosy i ściany bronowickiego dworku rozsze­rzyły się w symbol współczesnej Polski".

Wyspiański zanany był z niezwy­kłej złośliwości okraszonej ciętym dowcipem. Znane jest jego dowcipne określenie poety Adama Asnyka: "Asnyk, to taki wypchany orzeł, ma wszy­stko - dziób, skrzydła, tyle tylko, że nie poleci".

Każda z postaci dramatu "Wesele" miała swój pierwowzór wśród zgro­madzonych gości w dworku Tetmaje­rów w Bronowicach pod Krakowem. Wesele Rydla miało miejsce w 1900 roku, trzy miesiące po tym wydarze­niu Wyspiański przyniósł do teatru gotowy dramat. Na zaprojekto­wanym przez poetę teatralnym afi­szu widniały imiona i nazwiska au­tentycznych postaci uczestniczących w weselu Rydla - pani Domańska zamiast Radczyni, Dolcio zamiast Dziennikarza. Długo trzeba było przekonywać poetę, żeby zmienił nazwy osób dramatu. Zosia, Maryna, Haneczka zachowały jednak w dramacie swoje autentyczne imiona, Czepiec - autentyczne nazwisko. Postaci dramatu były tak czytel­nie scharakteryzowane przez Wyspiańskiego w "Wese­lu", że po premierze stało się to powodem wielu waśni i obraz.

Najbardziej samoistnym tworem czystej fantazji Wyspiań­skiego jest w "Weselu" Rachela, córka karczmarza. Rachela pełni w dramacie rolę "impresaria duchów" i funkcja tej postaci w konstrukcji dramatu jest istotna. W rzeczywistości w bronowickim weselu uczestniczyła Pepka Singer, córka Hirsza - karczmarza z Bronowic Małych. Była osobą zwyczajną, w istocie jej cechy charakteru i sposobu bycia dalekie były od tych, które nadał Racheli Wyspiański w swoim dramacie. "We­sele" odmieniło życie Pepki. Gdy opinia publiczna zawrzała po premierze dramatu, Pepka zaczęła "pozować się" na literacką Rachelę. Przylgnęła do środowiska artystycznego Krakowa, więcej przesiadywała z artystami w miejskich kawiarniach, niż w karczmie ojca w Bronowicach. Postać Hirsza Singera i jego córki Pepki, ich prawdziwe losy zainspirowały Romana Brandstaettera do poszukiwań mate­rialnych śladów życia Singerów. "Ja jestem Żyd z "Wesela"" to kameralny utwór dramatyczny Brandstaettera na dwie role aktorskie, który aktualnie wystawiany jest przez aktorów Starego Teatru z Krakowa, Jerzego Nowa­ka i Tadeusza Malaka. Sztukę wyreżyserował T. Malak, który odtwarza także rolę adwokata z kancelarii Filipa Waschutza, Jerzy Nowak kreuje postać Hirsza Singera.

Sztuka "Ja jestem Żyd z "Wesela"" jest wielką skargą na poetę Wyspiańskiego wyłuszczoną przez karczmarza z Bronowic w kancelarii adwokackiej. Brandstaetter pod­ążając śladami Singera, trafił na ślad kancelarii, w której Singer zamówił sporządzenie listu rozwodowego. Dramat "Wesele" odmienił życie Hir­sza, spowodował zmiany i nieład w jego uporządkowa­nym i szczęśliwym dotąd ży­ciu rodzinnym Singera. Kar­czmarz skarży się na córkę Pepkę, która chcąc się upo­dobnić do literackiej Racheli, porzuciła tradycyjny strój i tra­dycyjny sposób życia żydo­wskiej rodziny. Zaczęła prze­siadywać w kawiarniach z ar­tystami. Jeden z nich nama­wiał Pepkę na przyjęcie chrztu. Singer poczuł się publicznie ośmieszony. Wyszydzany na oczach miasta każde­go wieczoru, gdy w Krakowie grano "Wesele", Singer skarży się na kradzież prywatnego życia, zrujnowanie szczęścia rodzinnego.. Postanawia więc opuścić rodzinę, w której nie ma już oparcia i zamieszkać po rozwodzie w domu starców.

Przedstawienie "Ja jestem Żyd z "Wesela"" miało być wystawiane w Starym Teatrze w Krakowie obok "Wese­la" Wyspiańskiego, zrealizowanego przez Wajdę. Okoli­czności organizacyjne sprawiły, że sztuka wystawiana jest obecnie w galerii sztuki, z okien której widoczny jest budynek mieszczący niegdyś kancelarię Waschutza, któ­rą odwiedzał Singer.

Tadeusz Malak zainspirowany utworem Brandstaettera próbował zbadać dalsze losy Hirsza i Pepki Singerów. Dokumenty archiwalne potwierdziły fakt przebywania Singera w domu starców, gdzie dokonał życia. Pepka - Rachela prze­żyła II wojnę światową w Krakowie. Mieszkańcy miasta poma­gali przeżyć Pepce, która stała się żywym symbolem "Wesela" Wyspiańskiego.