Artykuły

"Marionetka - kosmiczna tajemnica" w reż. Dominiki Miękus i Krzysztofa Parda w Baju Pomorskim w Toruniu. Pisze Karina Bonowicz w serwisie Teatr dla Was.

Ten podbój kosmosu obył się bez Ridleya Scotta i Stanleya Kubricka. Aktorzy "Baja Pomorskiego" postanowili na własną rękę poszukać odpowiedzi na odwieczne pytania ludzkości o tajemnicę wszechświata, dając przy tym niezły popis sztuki animacji. I tak razem z nimi dotknęliśmy kosmosu. Tego nad nami i tego w nas.

Dwójka outsiderów wyrusza na podbój kosmosu, czego efektem jest odkrycie nowej planety i spotkanie z obcą cywilizacją - to nie jest zwiastun kolejnego filmu Ridleya Scotta ani zapowiedź niepublikowanej dotąd książki Stanisława Lema. To historia z "Marionetki - kosmicznej tajemnicy", spektaklu, któremu można wyrządzić wielką krzywdę takim uproszczeniem. A to dlatego, że konstrukcja fabularna "Marionetki" przywodzi na myśl konstrukcję "Małego Księcia" - pod baśniową powłoką kryją się kolejne warstwy znaczeń, które odkryć możemy dopiero na poziomie struktur głębokich spektaklu. Kosmiczna podróż naszych bohaterów przypomina z jednej strony wyprawy, które doskonale znamy z powieści Stanisława Lema czy filmów Ridleya Scotta, z drugiej - międzyplanetarną wędrówkę Małego Księcia. I tutaj nowo odkryta planeta kryje w sobie tajemnicę. Okazuje się, że zamieszkuje ją marionetka. Sposób, w jaki nasi bohaterowie się z nią obchodzą, przypomina oswajanie tubylca z cywilizacją, jak również oswajanie siebie samego z obcym, nowo poznanym człowiekiem. Sama marionetka jest jak nowo narodzony człowiek - tabula rasa - który uczy się poprzez obserwowanie i naśladownictwo, ale któremu do życia konieczny jest drugi człowiek (tak jak marionetce niezbędny jest lalkarz). Proces przysposabiania lalki przypomina wprowadzenie w czyn myśli z "Małego Księcia" - "jesteś odpowiedzialny za to, co oswoiłeś". Metaforycznie dotyczy to relacji międzyludzkich, dosłownie - relacji między lalkarzem a lalką.

"Marionetka" ma wiele płaszczyzn. Na płaszczyźnie dosłownej jest to opowieść o ludzkich marzeniach o podboju kosmosu. Na filozoficznej i naukowej - szukaniu odpowiedzi na odwieczne pytanie o to, skąd przychodzimy i kim jesteśmy. Ale to także opowieść o szukaniu własnego miejsca we wszechświecie, jak i poszukiwanie samego siebie, czyli zgłębianie mikrokosmosu. Kosmos, który pokazują nam aktorzy - i to cała trójka z marionetką włącznie - to kosmos, który nie wymaga spektakularnych efektów specjalnych (choć w przypadku "Marionetki" są one znakomite - zwłaszcza jeśli chodzi o projekcje multimedialne - a przy tym wyjątkowo dyskretne). Ten kosmos, który widzimy na kilkunastu metrach kwadratowych sceny, to przede wszystkim historia opowiedziana lalką. Marionetka ze względu na swoją konstrukcję - wymagająca od lalkarza niezwykłej koncentracji i niemal chirurgicznej precyzji - w wymiarze symbolicznym pokazuje trud nawiązywania i utrzymywania relacji międzyludzkich, jak również ciężką pracę w zgłębianiu tak drugiego człowieka, jak i samego siebie. Bo ta kosmiczna wyprawa to nic innego jak wyprawa w celu poszukiwania i odkrycia drugiego człowieka, jak również poznania trudnej sztuki tworzenia więzi międzyludzkich oraz szukania własnego miejsca na świecie. Kosmos nie jest jednak tak odległy, jak to się nam wydaje. Jest na wyciągnięcie ręki i nie potrzebuje słów. Dlatego aktorzy obyli się bez słów (nie licząc kilku kwestii na początku spektaklu), tak jak nie potrzebuje ich marionetka. Lalka kryje w sobie o wiele większą tajemnicę, niż by się to nam mogło wydawać - nie mówi, ale ożywiona ręką lalkarza pokazuje nam więcej niż powiedziałoby tysiąc słów. "Marionetka - kosmiczna tajemnica" musi być spektaklem szczególnym dla samego lalkarza. Misterna sieć sznurków łączy go z marionetką także na płaszczyźnie symbolicznej. Więź lalkarza z lalką uwidoczniła się tu szczególnie wyraźnie, dlatego "głos" marionetki wybrzmiał głośno i wyraźnie. A gdzie tytułowa kosmiczna tajemnica? We mnie. I w tobie też.