Artykuły

Wojna polska czy trojańska? Operowy debiut Michała Zadary

Pierwsza realizacja dzieła Iannisa Xenakisa (1922-2001) w cy­klu "Terytoria" Opery Narodo­wej to wyjątkowe wydarzenie. Zwłaszcza że utwory greckie­go kompozytora nieczęsto są grywane. Szkoda, bo to jeden z najcie­kawszych twórców II połowy XX wie­ku - kompozytor, matematyk, archi­tekt współpracujący z Le Corbusierem. Skazany jako 25-latek na śmierć za le­wicową działalność w partii komuni­stycznej ledwo uszedł z życiem, emi­grując do Francji. Nigdy jednak nie za­pomniał o greckich korzeniach. Dowo­dem tworzona przez blisko 27 lat ope­ra oparta nie tylko na tragedii Ajschylosa, ale też na teoriach greckich skal, ryt­mów i metryce ojczystego języka. Xenakis przekazuje nią antyczną opowieść o zbrodni i przeznaczeniu w połączeniu z bogactwem modernistycznego języka muzycznego.

Michał Zadara dostrzegł podobień­stwo wojny trojańskiej do II wojny światowej. Z pomocą Daniela Przastka prze­robił libretto Xenakisa i grecką trage­dię zamienił na losy Polaków w epoce PRL (od 1945 roku do czasów Edwar­da Gierka). Jego powracający z wojny Agamemnon to polski oficer, Klitajmestra jest działaczką ZMP (świetna w tej pantomimicznej roli Barbara Wysocka), a księżniczka Kasandra - rozdartym płciowo i głosowo wizjonerem głoszą­cym tragiczny finał historii (najbardziej efektowna część partytury i kapitalnie rozegrany dialog między wijącym się w skrajnych rejestrach głosem śpiewa­ka a mistrzowskimi tonami perkusisty Leszka Lorenta). Jednak mimo całej tej wciągającej i pomysłowo zrealizowanej zabawy z oryginałem - mamy tu między innymi cytaty z manifestu PKWN, obra­zy stalinowskich represji, filmy z wystą­pień Gomułki i Bieruta, spotkań Gierka z robotnikami - Zadara stracił kontakt z pierwowzorem. Poszedł tropem tych reżyserów, którzy operę traktują jedynie jako punkt wyjścia do przekazania swo­jej wizji. Na szczęście arcybogata muzy­ka Xenakisa inspirowana prawosław­nymi śpiewami, japońskim teatrem no i kabuki, pełna wyszukanych brzmień i przestrzennych efektów (kapitalny po­mysł z wciągnięciem do gry chóru i pu­bliczności) broni się sama.