Artykuły

Są dzieła literackie, które ni­gdy nie będą jednoznacznie oce­niane. Tak jest na pewno z Witol­dem Gombrowiczem. Gdyby się zastanowić dlaczego nas ciągle irytuje i drażni, odpowiedź była­by prawdopodobnie jedna: po­nieważ mówi prawdę. A tych, którzy mówią nam prawdę z re­guły nie lubimy.

Kim jest autor "Ferdydurke" w świetle swej twórczości? Po raz kolejny próbuje na to pytanie od­powiedzieć Mikołaj Grabowski w wystawionym na deskach Sta­rego Teatru spektaklu "Tango Gombrowicz", opartym na "Trans-Atlantyku" i "Dzienni­kach". I już na początku odpo­wiada: Gombrowicz to niejednoznaczny twór; to "wielogłowy po­twór". Stąd na scenie pojawia się czterech Gombrowiczów, każdy autonomiczny. Grają go Jan Frycz, Krzysztof Globisz, Jan Pe­szek i Jerzy Trela.

Dzięki temu pomysłowi Gra­bowski "rozkłada" Gombrowi­cza na różne partytury. Autor "Pornografii" kreśli polski los w latach dziejowych zawirowań. Jest to z reguły pieśń prześliczna lecz nie pozbawiona realności. Nie stroni od szyderstwa, nie­chęci, lęków własnego pokolenia. Drwi z "dziedzicznego ob­ciążenia Polską" i broni Polaków przed własnym patriotyzmem. Kreuje siebie w roli lekarza, uzdrawiającego polską duszę, stłamszoną przez kabotynizm i manię wielkości. Taki Gombro­wicz jest oczywiście irytujący dla jego współczesnych, którzy nie szczędzą mu pouczeń i łajania. Również dla nas, gdy usiłujemy zrozumieć jego irytujące pozy, przewrotność i dotrzeć do sedna twórczości.

Mikołaj Grabowski odniósł sukces ukazując nam takiego Gombrowicza. Prawdopodobnie niewiele pomylił się co do jego postawy i twórczości. Spektakl jest pasjonujący ale tylko do koń­ca części pierwszej. W drugiej traci tempo jest przegadany i nie zapełniony treścią, teatralnie bo­gatszy ale uboższy w znaczenia.

Taki Gombrowicz, jak w Sta­rym Teatrze, będzie się nam za­wsze podobać. Jest prawdziwy choć nie do końca dopowiedzia­ny. Tak jest z wielkościami - każ­dy odkrywa w nich ciągle coś no­wego. Grabowski odkrył bardzo wiele.