Artykuły

Podczas najbliższej edycji Międzynarodowego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi odbędzie się polska prapremiera "Podróży zimowej" - najnowszego tekstu noblistki, Elfriede Jelinek, nagrodzonego jedną z najbardziej prestiżowych niemieckich nagród teatralnych - Mülheimer Dramatikerpreis za rok 2011.

Sztuka tłumaczona jest specjalnie na potrzeby koprodukcji Teatru Powszechnego w Łodzi i Teatru Polskiego w Bydgoszczy. Polską prapremierę tekstu zrealizuje wybitna reżyserka, Maja Kleczewska.

Premiera planowana jest na 22 marca 2013 roku.

***

Twórcy o spektaklu:

To tekst o ludziach zagubionych w labiryncie słów, o pogrzebanych żywcem, przytłoczonych pojęciami, znaczeniami, czasem minionym, utraconym, żalami, fotografiami, wspomnieniami.

Oto wędrowiec rusza w ostatnią podróż. Zainspirowana pieśniami Shuberta Jelinek rusza w ostatnią podróż, bada swoje przygotowanie do nie-istnienia.

Ten autobiograficzny tekst to pieśń o odchodzeniu. Osobiste rozliczenie i pożegnanie. "Wędrowiec poszukuje już tylko samego siebie. Zrezygnował ze wszystkich pytań oprócz jednego: "Kim jestem?" Sri Maharaj

***

Elfride Jelinek (na zdjęciu), ur. 1946

Pisarka i poetka austriacka. Laureatka Literackiej Nagrody Nobla w 2004 roku.

Od dzieciństwa uczyła się gry na pianinie i organach, potem wstąpiła do słynnego wiedeńskiego konserwatorium. Równolegle studiowała historię sztuki na wiedeńskim uniwersytecie. Elfriede Jelinek od wczesnej młodości pisała wiersze. Zadebiutowała zbiorkiem Lisas Schatten w 1967. Na studiach zaangażowała się w ruch lewicujących studentów. W 1970 roku ukazała się jej satyryczna powieść Wir sind lockvoegel baby!. Jej następna powieść Michael. Ein Jugendbuch fuer die Infantilgesellschaft z 1972 roku została dostrzeżona przez krytyków, a zastosowany przez pisarkę język określano jako prawdziwą lingwistyczną rewolucję w literaturze austriackiej. W 1975 roku wydała kolejną powieść Die Liebhaberinnen, potem Die Ausgesperrten [1980], a tłumaczona na język polski Pianistka, powieść oparta na wątkach autobiograficznych, która przyniosła jej międzynarodowe uznanie, ukazała się w 1983 roku. Ta powieść została sfilmowana w 2001 roku przez austriackiego reżysera Michaela Haneke. W Austrii jej twórczość, jak i sama autorka, wzbudzają wiele kontrowersji. Po publikacji Pianistki podniosły się głosy, że uprawia "pisarską pornografię". Po wydaniu powieści In Lust [1989], a potem Gier. Ein Unterhaltungsroman [2000], Jelinek doklejono etykietkę wojującej feministki. W nocie biograficznej Szwedzka Akademia podkreśla m.in., że jej teksty "poruszają się między prozą a poezją, zaklęciem i hymnem, zawierają sceny teatralne i sekwencje filmowe". Ostatnio punkt ciężkości w jej pisarstwie przenosi się z prozy na dramat. Na scenach pojawiały się takie jej sztuki jak Totenauberg, Raststaette, Wolken. Heim, Ein Sportstueck, In den Alpen, Das Werk. Akademia Szwedzka podkreślała, że w sztukach teatralnych Jelinek "sukcesywnie porzuca tradycyjne dialogi dla swego rodzaju polifonicznych monologów, które nie służą określaniu ról, lecz umożliwiają równoczesne słuchanie głosów z różnych poziomów psychiki i historii". Jeszcze podczas studiów Jelinek angażowała się w ruch lewicujących studentów, działała m.in. w Grupie roboczej austriackich producentów literatury. W latach 1974-1991 była członkinią Austriackiej Partii Komunistycznej. Od 1993 roku Jelinek pełni funkcję Honorowej Przewodniczącej Austriackiego Związku Dramaturgów. Mieszka w Wiedniu.

***

W Teatrze Polskim w Bydgoszczy odbyły się polskie prapremiery sztuk Jelinek O zwierzętach w reżyserii Łukasza Chotkowskiego i Babel w reżyserii Mai Kleczewskiej. Babel prezentowane było w Łodzi podczas Międzynarodowego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w 2011 roku. Teatr Polski w Bydgoszczy wraz z Uniwersytetem Kazimierza Wielkiego zorganizował w 2008 roku międzynarodową sesję poświęconą twórczości Jelinek, której owocem jest książka Mówię i mówię. Teatralne maski Elfriede Jelinek pod redakcją Moniki Szczepaniak oraz książkowe wydanie sztuk O zwierzętach i Chór sportowy, gdzie znalazł się wywiad przeprowadzony z Elfriede Jelinek specjalnie na potrzeby publikacji.

***

JĘZYK DZIEŁO SZTUKI (fragmenty wywiadu z Elfriede Jelinek)

Łukasz Chotkowski: Czy celowo prowokuje pani reżysera zalewem słów, żeby walczył z tekstem, wchodził w niego jak najgłębiej i z nim grał?

Elfriede Jelinke: Nie jest moim celem prowokowanie czy drażnienie reżysera. W trakcie pisania dla teatru uświadomiłam sobie, że reżyser jest niejako moim współautorem. Sztuka powstaje dopiero podczas pracy na scenie, która odbywa się zupełnie niezależnie ode mnie.

Łukasz Chotkowski: Zdarzyło się pani po obejrzeniu inscenizacji swojego tekstu wyjść z teatru z okrzykiem: co za gówno?

Elfriede Jelinek: Oczywiście, że mi się zdarzyło. Ale skoro daje reżyserom wolna rękę, muszę się z tym pogodzić.

Najciekawsze jest dla mnie to, kiedy dowiaduje się ze spektaklu czegoś nowego o swoim tekście, czegoś, na co nie zwróciłam uwagi podczas pisania.