Miłość na falach Brdy
"Rusałka" w reż. Kristine Wuss w Operze Nova w Bydgoszczy. Pisze Szymon Spichalski w serwisie Teatr dla Was.
,,Rusałka" okazała się największym ,,przebojem" XIX Bydgoskiego Festiwalu Operowego. Doskonałym pomysłem Kristiny Wuss było umieszczenie akcji opery Dvoraka w XIX-wiecznej Bydgoszczy. Udało się w ten sposób stworzyć lokalny kontekst dla dzieła Czecha. Tym samym baśń o miłości wodnej nimfy nie okazała się kolejną, ograną adaptacją utworu.
Scenerią dla opowieści o Rusałce i Księciu jest nieistniejący dzisiaj most przy Placu Teatralnym. Wycofujące się wojska polskie zniszczyły go w 1939 roku. Widoczny obecnie most Sulimy-Kamińskiego został odbudowany w latach 60. Warto o tym pamiętać, bo często myli się obie konstrukcje. Wodne stwory oglądają świat ludzi z poziomu dzisiejszych bulwarów. Nimfy suszą swoje suknie na brzegach Brdy. Co chwila pojawia się Baba-Jaga. Tylko jedna Rusałka spogląda tęsknie na most. Przez całe przedstawienie przechadzają się po nim mieszkańcy Bydgoszczy. Przybliża to widzom treść opery, ale jednocześnie odwraca uwagę od jej głównego wątku. Historia miłości Rusałki i Księcia jest sentymentalna w każdym tego słowa znaczeniu. Wuss zdaje się specjalnie wprowadza kontekst lokalny. Jej inscenizacja Dvoraka nie traktuje tyle o miłości, co o relacji człowieka i natury.
Tylko pozornie postaciami pierwszoplanowymi jest para kochanków. Znakomite arie Tadeusza Szlenkiera i Magdaleny Polkowskiej towarzyszą rozwiązaniom reżyserskim. Wodnik zostaje utożsamiony z Przechodzącym przez rzekę. W przerwach między kolejnymi partiami wokalnymi (bas Jacka Greszty oddaje karzącą, bezlitosną moc natury) balansuje z dużym prętem. Protektor wodnego świata symbolizuje tym samym równowagę między dwoma uniwersami: ludzi i przyrody. Rusałka narusza ten ład. Wszystko jednak dąży do pierwotnego porządku. Bydgoszcz (miasto wody) staje się tym samym symbolem idealnego współistnienia obu pierwiastków. To chyba najpiękniejsza metafora grodu nad Brdą, jaką stworzyła osoba spoza tego miasta.
Wuss odnosi się z dużym zrozumieniem do postaci z opery Dvoraka. Książę i Rusałka są figurami raczej pustymi. Zdrada mężczyzny wynika z chłodu partnerki, która jednak nie potrafi inaczej wyrażać swoich uczuć. Nie do końca wykorzystano tę relację, zarówno na niwie psychologicznej, jak symbolicznej. Inaczej jest z Babą-Jagą. Darina Gapicz śpiewa dokładnym, wyraźnym mezzosopranem. Jej postać to artystka, która marzy o dostaniu się do świata ludzi. Wskazują na to jej próby malarskie. Kobieta doskonale rozumie reguły rządzące życiem człowieka. Ale - jako że nie potrafi kochać - nie ma szans na dostanie się na górę. Jest to tym dziwniejsze, że jest przecież piękną, młodą dziewczyną A to zaprzecza tradycyjnym wizerunkom wiedźmy. Księżna (Halina Fulara-Duda) wydaje się być przez to nadesłanym przez Babę-Jagę sukubusem. Zemsta czarownicy nakłada się na relację natury i człowieka. Księżna nosi agresywną czerwień, która kontrapunktuje chłodną szarość mostu. Instynkt seksualny walczy z cywilizacyjnymi normami. Pojawia się jeszcze motyw I wojny światowej. Na weselnym balu zjawiają się Niemcy. Ubrani w bismarckowskie hełmy, rozbiegają się nagle, porzucając karabiny. To rzuca kolejny cień na wizję człowieka, jaką wymarzyła sobie Rusałka.
Inscenizacja Dvoraka jest skrajnie sentymentalna. Niekiedy nawiązania do Bydgoszczy są nachalne, nieuzasadnione żadnym działaniem scenicznym. Ale jeśli przebić się przez stylistyczne naleciałości, wyłania się nagle uniwersalna opowieść o relacjach człowieka i natury. Orkiestra gra w tonacjach durowych, co najpełniej sprawdza się w II akcie, najbardziej dramatycznym i emocjonalnym. ,,Rusałka" jest dobrą inscenizacją, ale raczej nie zdobędzie wielu nagród na wielkich festiwalach. Wynika to z tego, że lokalne odniesienia będą zrozumiałe przede wszystkim tylko dla bydgoszczan. Nie da się też ukryć, że to głównie one decydują o sile inscenizacyjnej tego przedstawienia. Chociaż spektakl i tak należy zaliczyć do jednego z mocniejszych punktów repertuaru Opery Nova.
