Artykuły

MOŻE to wyglądać na grymasy recenzenta: otrzymaliśmy świetne przedstawienie, ze znakomitymi rolami wybitnych aktorów, z czystą w kolorze i rysunku, poczętą z ducha Daszewskiego scenografią Łucji Kossakowskiej, wzrusza nas tekst, oglądamy dobry, szlachetny teatr - a sprawozdawca narzeka, że to nie taki Czechow, jakiego... Jakiego należy grać? Jaki jest w tekście sztuki? Jaki być powinien? Nie, oczywiście. Od siedemdziesięciu lat trwają spory, jak autor "Wujaszka Wani" miałby być rozumiany i jak jego sztuki grać na scenie. Smutno czy wesoło, z ironią czy mgiełką sentymentalnej nastrojowości, współczując bohaterom czy bohaterów tych osmieszając. I nikt dotąd nie miał pełnej racji. Jeżeli więc piszę, że nie taki to Czechow, to myślę, o tym Czechowie, którego sam chciałbym oglądać, o własnych na ten temat marzeniach, o tym, co sam na temat "Wujaszka Wani" i teatru Czechowa sądzę, jak wolałbym, żeby Czechow w przedstawieniu którego Dejmek jest autorem, wyglądał.

Dejmka "Wujaszek Wania" pokazuje ludzi pięknych i idealnych (Wujaszek Wania, doktor Astrow, Sonia), którzy więdną w swoich czasach, w rzeczywistości prowincjonalnej reprezentowanej przez ludzi pokroju "Wafla" - Tieliegina, pracując dla takich nicości moralnych jak bezużyteczny, choć sam o sobie przecież będący świetnego zdania profesor Sierebriakow, rezygnując ze wszystkiego, przegrywając własne życie, gubiąc wiarę w jakikolwiek ideał. Dejmek dramat ten pokazuje w tonacji lirycznej, idealizuje bohaterów, współczuje im na każdym kroku, podkreśla, że przegrywają, że rezygnują, że są czyści. Smutne ich dzieje opowiada na smutno, wierząc bez reszty temu, co sami o sobie mówią i myślą. Przedstawienie roztkliwia się więc nad bohaterami, nabiera sentymentalnych, melodramatycznych nawet tonów. Myślę, że Czechow był - i może być na scenie - znacznie okrutniejszy, mniej wyrozumiały dla swoich bohaterów, więc - trzeźwiej patrzący na świat. Przez to, że miesza wielkość i powszednią małość człowieka, pokazuje jego cierpienie i jego śmieszność jednocześnie, ideał, jaki każdy w sobie obnosi - i znacznie mniej idealną prawdę o rzeczywistych wymiarach świata. Komedia czy dramat? Dejmek zdaje się odpowiadać, że dramat. Nawet bardzo smutny dramat. Myślę, że odpowiada nietrafnie. Dramat, ale o akcentach komediowości. Nie tylko Turgieniew (albo Rittner) jest w "Wujaszku Wani", ale także Gogol i Dostojewski.

Tego właśnie dotyczą moje grymasy - i żal, że jest tylko jeden ton w tym przedstawieniu. Świetnym przedstawieniu, jeżeli myśleć tylko o realizacji. Z jeszcze jedną wielką rolą Gustawa Holoubka (Wujaszek Wania), fascynującego osobowością i zadziwiającego precyzją swojego aktorstwa; dzięki Holoubkowi mieliśmy wreszcie poczucie, że jest to rzeczywiście sztuka o wujaszku Wani. Z ostro zarysowaną, szlachetną w lakonicznej charakterystyczności rolą Jana Świderskiego jako profesora Sieriebriakowa; on jeden grał Czechowa innego, broniącego się przed jednoznaczną klasyfikacją. Z przekonywającą, dobrą w sylwetce, głosie i ruchu rolą Krzysztofa Chamca (doktor Astrow), świetnego zwłaszcza w scenie pijackiej, zagranej ściszonym głosem, szeptem niemal. Z dwiema kreacjami kobiecymi: Aleksandry Śląskiej (pięknej, wyraźnie przez aktorkę uszlachetnionej Heleny) i przejmującej jako Sonia Elżbiety Kępińskiej, z umiarkowanie charakterystyczną rolą Jana Matyjaszkiewicza (Tieliegin). Z Hanną Skarżanką, której trudno się domyślić w zgiętej, pomarszczonej Niani i z zimną, o skamieniałej masce Haliną Kossobudzką.

Rola w rolę - wielki koncert wybitnych aktorów, których pracę i talent wstyd trochę kwitować symbolicznymi cenzurkami recenzenckimi. Nieczęsto ogląda się nawet w Warszawie takie przedstawienie, w którym nie ma jednej pustej roli, jednej zaledwie poprawnie zrobionej postaci. Ze szczerą satysfakcją polecam to przedstawienie do obejrzenia. Dobry teatr, zn8kcmita praca reżyserska Kazimierza Dejmka, wybitni aktorzy. Tylko Czechow nie taki... Nie taki, jakiego spodziewałem się po Dejmku. I jakiego kiedyś sobie i państwu chciałbym życzyć.