Artykuły

Dzisiaj (9 czerwca) w TVP Polonia o godz. 20.50 obejrzeć można spektakl "Ifigenia w Taurydzie" Johanna Wolfganga Goethego w reżyserii Erwina Axera z 1965 roku. W tytułowej roli - Zofia Mrozowska.

Dla ukrywającej swą prawdziwą tożsamość Ifigenii nadchodzi chwila próby. W mitologii greckiej Ifigenia pozostaje w cieniu swego sławniejszego rodzeństwa - Elektry i Orestesa. Jej losy są wszakże nie mniej dramatyczne, choć pozbawione piętna zbrodni. Przeciwnie, to dzięki Ifigenii naznaczony klątwą bogów ród Atrydów doczekał się moralnego odrodzenia. W klasycznie zbudowanej sztuce Johanna Wolfganga Goethego mniej znana z córek Agamemnona urasta do rangi jednej z najpiękniejszych pod względem etycznym postaci mitologii. Jako młodziutka dziewczyna zostaje złożona w ofierze Artemidzie, by wyprosić wiatr dla greckich okrętów płynących pod Troję. Bogini jednak w ostatniej chwili, poruszona szlachetnością i urodą Ifigenii, zmienia zdanie i zabiera ją do swojej świątyni w Taurydzie, powierzając funkcję kapłanki. Córka Agamemnona swą dobrocią i łagodnością szybko zdobywa sobie względy miejscowego króla Toasa.

Przez wiele lat udaje jej się także omijać starożytne prawo, wedle którego wszystkich cudzoziemców należy składać w ofierze bogini. Dla ukrywającej swą prawdziwą tożsamość Ifigenii nadchodzi jednak chwila próby. Starzejący się i osamotniony Toas prosi ją, by opuściła świątynię i żyła u jego boku. Oburzona i przestraszona kapłanka, wbrew radom królewskiego zausznika Arkasa, odmawia. Wyjawia przy tym monarsze nie tylko swe prawdziwe pochodzenie, lecz także przemożne pragnienie powrotu do ojczyzny. Zaskoczenie władcy jest ogromne. Nie uśmierza wszakże jego gniewu. Upokorzony nakazuje Ifigenii respektować prawo mówiące o składaniu w ofierze cudzoziemców.

Nieszczęśliwym zrządzeniem losu pierwszymi obcokrajowcami, którzy mają być zabici na ołtarzu Artemidy, są świeżo pojmani brat Ifigenii Orestes i jego druh Pylades. Orestesa przywiodła do Taurydy wyrocznia mówiąca, że gdy wywiezie stąd cudowny posąg bogini, jego dusza zazna spokoju. Syn Agamemnona ma bowiem na sumieniu straszną zbrodnię.

Ifigenia, od lat żyjąca w odosobnieniu, nie pamięta wyglądu swego brata, nie wie nawet, że wojna trojańska już się skończyła. Pierwszy z napotkanych cudzoziemców, Pylades, ukrywa przed nią prawdziwe imię swoje i towarzysza. Na prośbę kapłanki opowiada smutne dzieje rodziny Agamemnona. Królewska żona Klitajmestra, nie wiedząc, że Ifigenia żyje, nie potrafiła wybaczyć Agamemnonowi wydania dziecka na śmierć. Podczas przedłużającej się nieobecności monarchy wdała się więc w romans z Egistem. Gdy król powrócił spod Troi, razem z kochankiem podstępnie zamordowała go podczas kąpieli. Wstrząśnięta Ifigenia z najwyższym trudem ukrywa rozpacz. Nie wie jednak jeszcze, że to dopiero połowa przerażającej historii. Drugą część, o zabiciu Klitajmestry przez dzieci - Orestesa i Elektrę, kapłanka usłyszy z ust swego brata.

Pomimo że sztuka Goethego dotyka spraw makabrycznych i mrocznych, tchnie z niej niezwykły optymizm. Wedle autora "Fausta" człowiek nie może uciec od swego przeznaczenia. Z drugiej wszakże strony dzięki uczciwości, sprawiedliwości i umiłowaniu prawdy jest w stanie odnieść zwycięstwo nad gwałtem i nienawiścią. W dramacie Goethego przemoc, podstęp, zawiść i duma uznają wyższość niezdolnej do kłamstwa i podłości bezbronnej Ifigenii.

Polska prapremiera sztuki Goethego odbyła się w 1961 roku w warszawskim Teatrze Współczesnym. Doczekała się też wersji telewizyjnej (premiera 8 lutego 1965 roku). Nowe możliwości techniczne sprawiły, że inscenizacja Axera jeszcze zyskała na wartości. Pełnym blaskiem jaśnieje też kreacja Zofii Mrozowskiej jako Ifigenii, z pewnością jedna z najlepszych w bogatym dorobku tej aktorki.

88 min, Polska 1965

Autor: Johann Wolfgang Goethe

Przekład: Edward Csato

Reżyseria: Erwin Axer

Występują: Zofia Mrozowska (Ifigenia), Tadeusz Łomnicki (Orestes), Henryk Borowski (Toas, król Taurydy), Józef Kondrat (Arkas), Zbigniew Zapasiewicz (Pylades)

Na zdjęciu: Zofia Mrozowska i Tadeusz Łomnicki w scenie ze spektaklu.