Artykuły

Miałaby to być bajka? Mogłaby być - to już bardziej ścisłe. Bajka Szwarca, który ezopowym językiem baśni opowiadał - zawsze - o przemocy, terrorze, fałszu, lizusostwie, strachu, i zawsze: o władzy. I tutaj jest o władzy. Najpierw Smoka, który terroryzował miasto, potem o tej nowej, uzurpatorskiej "prezydenta", który przy Smoku udawał wariata. Smoka - jak wiadomo - zabił kto inny całkiem, szlachetny rycerz Lancelot, ale już owoce tego faktu dostały się w ręce eksburmistrza, przyszłego wybawcy i prezydenta. Bajkę "Smok" napisał Szwarc w roku 1943, model swojego Smoka miał bliziutko. Na nieudanej polskiej prapremierze "Smoka" w teatrze w Nowej Hucie widzowie także rozpoznali w baśniowych figurach przeróżne znane osobistości wszechwładnej administracji. W finałowej scenie lud niósł na transparentach hasło: 2+2 = 4.

Ale to wciąż mogłaby być bajka. Spektakl Wojtyszki z bajkowości wyprano kompletnie. Pozostała gorzka, ale pocieszająca przecież przypowieść moralna o tym jak łatwo władza łamie kręgosłupy społeczeństwu ("poćwiartowana dusza jest bardziej posłuszna..."). Znakomicie to zrobiony spektakl, ostry i aktualny, farsowy i okrutny. Ten spreparowany "Smok" poraża wręcz swoją wymową. Fotografowani są tu aktorzy (świetni!) specjalną techniką rybiego oka, stąd efekty ptasich głów, zwierzęcych pysków, deformacji spotworniałych dostojników. Tytułowy Smok w osobie trzech aktorów (Józef Nalberczak, Janusz Kłosiński, Janusz Rewiński), to wszystkie wcielenia władzy uprawiającej terror: rzeczowa swojskość, dobrotliwy cynizm, chamska brutalność. Burmistrz Władysława Kowalskiego - kreacja konformizmu, wyjaskrawionego do maksimum. Archiwista Fettinga - zastraszenie uczciwego człowieka, Henryk (Krzysztof Wakuliński) to upodlona propaganda itd. itd. Dopiero Elza i Lancelot sprawiają wrażenie ludzi. A także rzemieślnicy miasteczka, którzy przecież dają się zamknąć do więzienia uzurpatorom i kłamcom - już po zabiciu smoka... A no właśnie: smoka trzeba zabić w każdym z nas...