Mity i mistyfikacje
Mity greckie przetworzone w wyobraźni wielkiej trójki tragików antycznych - Aischylosa, Sofoklesa i Eurypidesa - powracają do nas nieustannie. Są wieczne, niewyczerpane, każda epoka odnajduje w nich coś dla siebie, stawiają nas przed sytuacjami ostatecznymi, wymagającymi stanowczych decyzji, są szkołą charakterów, skarbnicą odkryć psychologicznych, labiryntem powikłanych losów i życiowych zagadek.
Trzykrotnie w ciągu tygodnia mieliśmy okazję zetknąć się z dramatem starogreckim. Po raz pierwszy podczas premiery "Danaid" Ajschylosa w teatrze olsztyńskim, po raz drugi i trzeci oglądając na małym ekranie "Elektrę" Eurypidesa i "Agamemnona" Ajschylosa. Dwie inscenizacje telewizyjne, zrealizowane w różnych krajach przez różnych reżyserów, przedstawiły nam odmienne propozycje interpretacyjne, inne sposoby widzenia problematyki antycznej, odległe szkoły formalne.
"Elektrę" wystawiło środowe Studio 63 w reżyserii Adama Hanuszkiewicza. Eurypides, najmłodszy z trójki helleńskich tragików, trzeźwy sceptyk i racjonalista, wdaje się w polemikę z bogami, przeznaczenie nie jest dla niego czynnikiem decydującym, człowiek sam określa swoje miejsce w życiu, sam determinuje los. Mit o Elektrze podejmowali i Ajschylos, i Sofokles, i Eurypides. Ale tylko u tego ostatniego ludzie i bogowie kierują się ziemskimi prawami, sztuka bliska jest świeckim zasadom etyki, moralności, praworządności.
Tak też odczytał dzieło reżyser. "Elektra" Hanuszkiewicza była widowiskiem bardzo ludzkim, intymnym, telewizyjna technika zbliżeń nadawała przedstawieniu rangę prawie dramatu psychologicznego. Znakomita obsada spektaklu (Zofia Kucówna - Elektra, Cezary Jaroszyński - Orestes, Halina Kossobudzka - Klitaimestra) sprawiła, że mieliśmy naprawdę wybitne wydarzenia artystyczne.
W niedzielę, w ramach stałego cyklu "Teatr telewizji na świecie" jeszcze raz powróciły tragiczne dzieje rodu Atrydów. Zespól belgijski nadesłał utrwalone na taśmie przedstawienie pierwszej części trylogii Aischylosa "Oresteja" - "Agamemnona". Akcja poprzedza wydarzenia znane z "Elektry", pokazuje powrót mykeńskiego wodza spod Troi i zbrodnię Klitaimestry. Fabuły podobne, ale realizacja!
Hanuszkiewicz sprowadzał bohaterów na ziemię, aktorzy belgijscy nawiązali do doświadczeń greckiego teatru festiwalowego. Wprowadzili bardzo efektowne maski, wskutek czego aktorom pozostały jedynie zadania pantomimiczne, podczas gdy tekst, wcześniej nagrany, odtwarzano z taśmy. Technika pomagała wyraźnie w rekonstrukcji praktyk ateńskich. To nie wszystko. Wprowadzono także inne innowacje: przebitki filmowe, sceny plenerowe, trickową grę świateł i ruch dekoracji. Osobiście bardzo odpowiadała mi podobna próba połączenia widowiskowych konwekcji starogreckich z nowoczesną techniką filmową.
Było o mitach, teraz o mistyfikacjach. Bardzo mnie intryguje myśl - ile osób dało się nabrać na poniedziałkową "Zemstę sieroty" francuskiego malarza - prymitywisty Henri Rousseau. Zachowano wszak wszystkie zwyczajowe praktyki - było słowo wstępne, zapowiedzi prasowe, nawet postać aktora nie została wymyślona. Celnik Rousseau, jak go potocznie zwano, pozostał w dziejach kultury jako twórca naiwnych, pełnych fantazji i dziwów obrazów, podobnych do prac naszego Ociepki. Sztuka, którą firmował w poniedziałkowy wieczór, stanowiła pyszną zabawę, głównie charakteru parodystycznego. Z satysfakcją odnajdywałem szczegóły i reminiscencje głównych dzieł klasycznych, polskich i obcych, podano je w krzywym zwierciadle, w ostrej deformacji.
Tegoż dnia - a był to 1 kwietnia - w programie znalazła się primaprilisowa audycja Krzysztofa Teodora Toeplitza w wykonaniu Edwarda Dziewońskiego. Niestety, zawiodłem się na tym zwyczajowym, uświęconym tradycją żarcie.
Skoro mowa o rozrywce, chciałbym pochwalić poznański koncert estradowy znanego zespołu Jerzego Miliana z udziałem dość licznego i sympatycznego grona wykonawców. Udała się również czwartkowa "Kobra" - utwór Popplewella "Polisa". Nienagannie skonstruowana intryga i dobre wykonanie - cóż więcej trzeba.
