Artykuły

"Lady Makbet mceńskiego powiatu" w reż. Marcelo Lombardero w Teatrze Wielkim w Poznaniu. Pisze Anna S. Dębowska w Gazecie Wyborczej.

"Lady Makbet mceńskiego powiatu", porno-opera Dymitra Szostakowicza, wzburzyła premierową publiczność w Teatrze Wielkim w Poznaniu.

Sceny zbiorowego gwałtu, molestowania seksualnego i współżycia dwojga kochanków wywołały nerwowe śmiechy na widowni podczas poznańskiej premiery "Lady Makbet mceńskiego powiatu" Dymitra Szostakowicza. Niektórzy wyszli z teatru, nie czekając na koniec utworu. Trudno jednak uznać reżysera spektaklu, Argentyńczyka Marcelo Lombardero za skandalistę, skoro brutalne sceny wywiódł wprost z partytury i libretta skomponowanej 75 lat temu opery. Gdyby pokazano ją w kinie (co już zresztą nastąpiło, bo Andrzej Wajda w 1962 r. nakręcił film "Powiatowa Lady Makbet"), nikt pewnie nie byłby zbulwersowany. Jednak seks na scenie operowej to wciąż dla wielu rzecz trudna do zniesienia.

Skomponowaną na podstawie opowiadania Nikołaja Leskowa "Lady Makbet" bodaj pierwszy raz pokazano w Polsce w jej pierwotnej wersji z 1934 r. Grano ją wprawdzie dwukrotnie w Poznaniu (1965) i Warszawie (1976), ale jako "Katarzynę Izmajłową", złagodzoną muzycznie i obyczajowo wersję tego samego dramatu, sporządzoną przez kompozytora 30 lat później.

"Lady Makbet..." jest pod wieloma względami dziełem niezwykłym. Trudno uwierzyć, że ta genialna opera została skomponowane przez 26-latka i przy całej jej dosadności obyczajowej grano ją z powodzeniem w pruderyjnej, stalinowskiej Rosji. Ale do czasu. Dwa lata po premierze przeciwko Szostakowiczowi rozpętała się nagonka w prasie - socrealistyczni krytycy nazwali "Lady Makbet..." "chaosem zamiast muzyki". Wkrótce potem kompozytor się pokajał, pisząc Piątą Symfonię.

Niezwykła jest też bohaterka, Katarzyna Izmajłowa, należąca do nielicznej rodziny kontestatorek obyczajowych w operze, takich jak Lulu Berga, Katia Kabanowa Janaczka czy do pewnego stopnia Turandot Pucciniego - kobiet niepogodzonych z rolą wyznaczoną im przez patriarchalne społeczeństwo. Katarzyna jest kobietą namiętną, która morduje z miłości do ukochanego Siergieja. Ona jest kupcową, on zwykłym parobkiem, wiąże ich płomienny romans. Zbrodnia zostaje odkryta, oboje trafiają na katorgę. Gdy Siergiej zdradza, "Lady Makbet" morduje po raz trzeci i sama ginie.

W poznańskim przedstawieniu Katarzyna jest kobietą silną i zawziętą - kreuje ją Natalia Kreslina, mocny sopran o ciemnej barwie. Mści się na mężu i teściu (dobra rola basa Aleksandra Teligi) za swoje zmarnowane życie i upokorzenia. Ale też ze wszystkich sił pragnie miłości, która uwolniłaby ją od świata, w którym wegetuje. Ten zaś sprowadza się do wódki (piją wszyscy), zamordyzmu i rui. Jej miłosne wyznania to najjaśniejsze fragmenty partytury - wydaje się jedyną szlachetną postacią w swoim otoczeniu. Szostakowicz bronił swojej bohaterki, skomponował operę o seksualnej opresji wobec kobiet. Za tą myślą poszedł Marcelo Lombardero, który za tragedię Katarzyny częściowo obwinił jej kochanka (niezbyt przekonujący wokalnie Sergey Nayda). W ostatniej scenie Siergiej zostaje sam na sam ze swoim sumieniem.

Reżyser pokazał "Lady Makbet..." jako historię uniwersalną, ponadczasową - mogłaby się zdarzyć dziś w Polsce. Trudno jednak nazwać Lombardera inscenizatorem - jest to sprawny reżyser bez indywidualnych cech (w każdym razie nie ujawnił ich w Poznaniu). Nie narzucając się z oryginalnymi pomysłami scenicznymi, zostawił jednak dużo miejsca dla muzyki.

Ta zaś jest gęsta, dzika, rozbuchana, obrazuje fizjologię zbliżenia erotycznego, namiętną kopulację i orgazm. Nie ucieka od groteski i satyry. Ucho wyłapuje motywy, które Szostakowicz rozwinął w niektórych symfoniach i kwartetach smyczkowych. Orkiestra pełni równorzędną rolę z partiami śpiewaków, wartką akcję rozdzielają symfoniczne antrakty. Dyrygent Gabriel Chmura (specjalizuje się w symfonice XX w.) włożył dużo pracy, by orkiestra Teatru Wielkiego w Poznaniu zabrzmiała na miarę wykonywanego arcydzieła. Prawie się udało.