Białoruski blues
Dwupokojowe mieszkanie Nikolajeu staje się więzieniem dla ludzi, którzy skazani na swoją obecność, próbują odnaleźć sposób na przetrwanie - o spektaklu "Dwóch w twoim domu" w reż. Mikhaila Ugarova z Teatru.doc. z Moskwy prezentowanym na Krakowskich Reminiscencji Teatralnych pisze Anna Matras z Nowej Siły Krytycznej.
Zaczęło się od kilku letnich dni tego roku, które aktorzy i reżyserzy rosyjskiego Teatru.doc spędzili z Uładzimirem Niaklajeu - poetą i politykiem białoruskim represjonowanym przez reżim Łukaszenki. Historię Nikalajeu opowiedziała swojej przyjaciółce Jelenie Greminie Ewa Nikolajeu - córka poety. Temat okazał się idealnym materiałem na dokumentalny spektakl dla rosyjskich artystów, którzy specjalizują się w podejmowaniu palących spraw z życia publicznego. Mogą sobie na to pozwolić - jako scena niezależna, utrzymująca się głównie z biletów, a nie rządowych grantów, swobodnie opowiadają historie, dla których nie ma miejsca w oficjalnych mediach.
Ideowym hasłem Teatru.doc jest "Teatr, który nie gra". Kluczową rolę w produkcji spektaklu odgrywa zbieranie materiałów i przeprowadzanie wywiadów z rzeczywistymi bohaterami. Z Nikolajeu i jego żoną Olgą twórcy spędzili kilka dni, podczas których dowiedzieli się, jak w dniu wyborów prezydenckich mężczyzna został zatrzymany i pobity, jak trafił do więzienia KGB, ale przede wszystkim, jak małżonkowie przetrwali czteromiesięczny areszt domowy. Na podstawie zebranych tekstów Gremina napisała dramat. "Dwóch w twoim domu" jest relacją z trudnych miesięcy, kiedy własne mieszkanie Nikolajeu musiał dzielić z obcymi mężczyznami, funkcjonariuszami KGB.
Przypadek poety to dramat napisany przez życie. Sytuacja zamknięcia w ciasnej przestrzeni mieszkania wraz z pilnującymi strażnikami, okazała się idealna do opowiedzenia o tym, jak człowiek zachowuje się wobec swoich prześladowców. Nikolajeu i jego żona Olga prezentują dwa różne typy. On próbuje usprawiedliwiać swoich oprawców i podporządkowuje się zasadom aresztu domowego. Natomiast Olga nie potrafi spokojnie przyjąć tej sytuacji. Jest wściekła na strażników, robi im awantury i silnie broni swojego terytorium. Gdy kagiebiści chcą oglądać mecz, ona włącza serial. Kiedy proszą, aby ciszej słuchała muzyki, białoruski blues rozlega się z głośników na cały regulator. W sztuce Greminy każda ze stron ma swoje racje i każda ze stron czuje się ofiarą sytuacji. Dwupokojowe mieszkanie Nikolajeu staje się więzieniem dla ludzi, którzy skazani na swoją obecność, próbują odnaleźć sposób na wspólne wytrwanie.
Scenografia została ograniczona do minimum. W głębi wisi wielka plansza z dokładnym planem - zaznaczono rozkład pokoi i ich dokładne wymiary. Na scenie pojawiają się tylko niezbędne rekwizyty - laptop, z którego Olga słucha muzyki, talerze, którymi rzuca w nerwach, czy też kapcie, wyciągane przez strażników z małych reklamówek. Scenografię uzupełniają krzesła, na których siedzą bohaterowie - z nich prezentują tekst. I myślę tu, że słowo "prezentują" jest trafnym określeniem ich oryginalnej techniki aktorskiej. Perspektywa trzecioosobowej narracji miesza się w spektaklu z mówieniem w pierwszej osobie. Aktorzy, w myśl techniki verbatim, mają za zadanie przyjąć na siebie nie tylko słowa człowieka, ale także całe jego zachowanie i sposób wyrażania emocji. Gra aktorska jest ograniczana do minimum i jak najbardziej podobna do typu "człowieka z ulicy", jak najbliższa realności. Aktorzy występują bez kostiumów i charakteryzacji, bowiem mogą odgrywać tylko role zgodne ze swoim wiekiem. Widz nie może odczuć teatralności sytuacji, jej sztuczności - powinien uwierzyć, że aktor żyje historią postaci, o której opowiada. Aktorzy spektaklu "Dwóch w twoim domu" historią Uładimira Nikolajeu żyją naprawdę.
Prezentowany podczas Krakowskich Reminiscencji Teatralnych spektakl to work in progress - projekt niedokończony, którego premierę zapowiada się na koniec listopada. Krakowski Teatr Nowy i KRT są jednymi z współproducentów spektaklu. W prace zaangażowały się również festiwale m.in. z Helsinek i Monachium. Miejmy nadzieję, że tak jak wcześniejsze spektakle Teatru.doc, tak i ten wywoła dyskusję na szeroką, europejską skalę.
