Artykuły

Ernest Bryll napisał wsiową bal­ladę o betlejemskich narodzi­nach. Jak to we wsiowych bal­ladach bywa, sporo tam rubasznego humoru, trochę chłopskich mądrości, kilka aforystycznych przypowiastek, które odwieczną, plebejską modłą od drobnych obserwacji rodzajo­wych wychodząc, budują na ich gruncie solidne, bierwionowym sty­lem ciosane alegorie. Erwin Axer zrobił z tej bryllowej ballady ka­baret. Jak to w rasowych kabare­tach, jest tu dużo ruchu, rewelersi i solo baletowe, są plakatowe de­koracje i kilka politycznych do­wcipów. Dekoracje są lepsze niż dowcipy, ale scenografka - Ewa Starowieyska miała do swej dyspo­zycji kapitał ludowego świątkarstwa, mieszczański kicz bożonaro­dzeniowy i pstrokaciznę Cepelii, Er­win Axer miał zaś tylko tekst sztu­ki Brylla, której ambicje kabareto­we były przecież obce. Stąd też za­pewne wspomniane dowcipy utrzy­mywały się w tradycyjnej normie: na tyle, żeby gorszyć, nie na tyle, żeby śmieszyć. Osobiście nie czułem się nawet zgorszony. Może dlatego, że słyszałem już te dowcipy w wer­sjach kilkunastu, w tym parę wersji lepszych.

Bardziej bawili mnie aktorzy. Axer nadał widowisku ostentacyj­nie swobodną konstrukcję składan­ki, w której poszczególne skecze po­siadają własne pointy i logikę sy­tuacyjną; podkreśla ten zamysł re­żyserski scenografia, z niefrasobliwą szczodrobliwością szafująca bogac­twem kostiumowych i rekwizyto­wych dowcipów. Aktorzy mniej też dbają o spójność stylu interpretacji, każdy stara się wycisnąć z własnej solówki maksimum jędrności, ko­mizmu, pikanterii. Kabaret nabiera rozmachu jarmarku, trwa wyprze­daż śmiechu i wesela. Tracą na tym trochę sceny liryczne, jak choć­by nastrojowa chwila zadumy mu­zykantów przed wejściem świętej rodziny, jest to przecież cena za wybór konwencji. Konwencji, którą Axerowi udało się obronić na opor­nym niekiedy wobec tych zabiegów materiale bryllowego tekstu. A do­dać trzeba, że tekst ten nie rokuje w pierwszej lekturze nadziei na powstanie zeń pełnospektaklowego widowiska teatralnego. Raczej program telewizyjny, raczej wieczór poetycki - Axer zrobił z poezji teatr. Teatr kabaretowy, aleć prze­cież zrobił. Spektakl ma wartkie, muzyką przyspieszane tempo; kolej­ne skecze w składance nakładają się zgrabnie jeden na drugi; gdzie myśl się nie lepi, taniec i śpiew ją sklejają.

W tańcu i śpiewie wyżywa się kwartet Ewangelistów: Wojciech Brzozowicz, Maciej Englert, Stefan Friedmann i Ryszard Ostałowski. Kostiumy pożyczyli sobie od "No-to-co", werwę wzięli z schillerowskich śpiewogier. Oni są gospodarza­mi widowiska, gdzie trzeba, za rewelersów, gdzie trzeba, za konfe­ransjerów. Zawadiaccy, pewni sie­bie, roześmiani. Adamowi kostium z kolei narysował Effel, nie przewi­dział przecież, że ten kostium przy­wdzieje Czechowicz: kostium jest; przyciasny, Czechowicz się z niego wylewa, listek figowy uciska mu brzucho, stąd też u Adama ton płaczliwy, a i myśli niezbyt wesołe. Ewa (Barbara Sołtysik) effelowską nagość nosi przez krótki tylko mo­ment. Starowieyska jakby się za­wstydziła tej wyzywającej golizny, każe ją w dalszych scenach aktorce zasłonić to złotymi puklami warko­cza, to rozkosznie błękitnym szla­froczkiem. Jest jeszcze Osioł: ter­minowanie w szkole Jeremiego Przybory nauczyło Michnikowskiego gospodarzenia irracjonalnym gestem i tonem. Czworonożne krygi Osła, jego filozoficzne pogwarki z Ada­mem, apostrofy do widowni i pou­czania Pasterzy mają więc w wyko­naniu artysty tę mistrzowską lek­kość, która podsuwa stwierdzenie (cóż, kiedy niezbyt grzeczne!), że w tym spektaklu Osioł jest najlep­szy. A są jeszcze Pasterze, Żołnierze, Królowie, Diabły i Barany. I jest Święta Rodzina (Ryszarda Hanin oraz Stefan Śródka), która przecież niezbyt pewnie się w tym kabare­towym galimatiasie czuje. Jej bar­dzo polski, poetycki liryzm każe wyjść z nieśmiałym postulatem, aby po sukcesie kabaretowym sięgnął po sztukę Brylla i jakiś dramatycz­ny teatr.