Artykuły

Reżyseria i scenografia Aleksander Maksymiak, muzyka Zbigniew Kornecki, wykonanie: Piotr Baron, Zbigniew Czwojda, Tomasz Kasiukiewicz, Zbigniew Lewadowski, Artur Lesicki, Adam Skrzypek. Obsada: Doremus - Dariusz Kamiński, Zorza - Urszula Karpińska-Sterkowiec, Flacha - Mirosław Kucharski, Jadwinia - Wniedzielęurodzony - Przemysław Żychowski, Ptasznik - Leszek Czyż, Gruby Szef - Janusz Słomiński, Szeryf - Krzysztof Tarasiuk. Premiera: 15 czerwca 2002 r., godz. 17

Każde zło może zamienić się w dobro, każde marzenie może się spełnić, każde dziecko może stać się szczęśliwe. W teatrze - za sprawą ptaka Cis.

"Historia o ptaku Cis" otrzymała w 1979 r. wyróżnienie na III ogólnopolskim konkursie miesięcznika "Scena" na sztukę lalkową. Była wielokrotnie wystawiana, po raz pierwszy w reżyserii Jerzego Zitzmana 16 maja 1981 r. w Teatrze Lalek "Banialuka" w Bielsku-Białej, następnie m.in. w 1987 r. w Drugim Studiu Wrocławskim (reż. Mariusz Jeznach), w 1991 r. w Teatrze Lalek im. Andersena w Lublinie (reż. Witold Mazurkiewicz).

"Historia o ptaku Cis" to drugi utwór Joanny Kulmowej realizowany na deskach Pleciugi. Pierwszym była "Ballada o niesłychanej wojnie kaszanej" wyreżyserowana przez Krzysztofa Niesiołowskiego. Tekst sztuki, rodem z Brechta i Piscatora, mającej podtytuł "Rzecz w II księgach i 8 strofach dla dorosłych i młodzieży", zawierał treści wyraźnie skierowane do odbiorcy posługującego się dojrzałą już wiedzą kulturową i historyczną. W ciągu ostatnich kilkunastu lat za inaugurującą w Pleciudze działalność dla widzów dorosłych uważano, przygotowaną jako całość, inscenizację dwóch utworów: "Rzeczy o Jędrzeju Wowrze" Jana Wilkowskiego w jego reżyserii oraz "Żywoty świętych" w adaptacji Jana Wilkowskiego i reż. Bohdana Głuszczaka (premiera 8 października 1983 r.). To fakt, że ta właśnie, legendarna już realizacja trafiła do historii; wymieniana jest w wielu specjalistycznych opracowaniach, np. w książce pod redakcją Marka Waszkiela i Lucyny Kozień "100 przedstawień teatru lalek. Antologia recenzji, 1945-1996".

Jednak bez wątpienia to właśnie "Ballada o niesłychanej wojnie kaszanej" Joanny Kulmowej stanowiła pierwszą w historii Teatru Lalek "Pleciuga" propozycję dla widzów dorosłych. Tradycja ta z powodzeniem kontynuowana jest w tym teatrze od 21 lutego 2000 r., kiedy to w dniu prapremiery sztuki Anety Wróbel "Co się dzieje z modlitwami niegrzecznych dzieci" w reż. Anny Augustynowicz rozpoczęła działalność scena dla dorosłych pod nazwą Sala Prób.

Prapremiera "Ballady o niesłychanej wojnie kaszanej", która odbyła się 2 grudnia 1972 r., związana była z Ogólnopolskim Festiwalem Sztuk Historycznych w Teatrach Lalkowych, zorganizowanym w związku z rocznicą bitwy pod Cedynią, a przede wszystkim z inauguracją działalności teatru w budynku przy ul. Kaszubskiej 9. Festiwal poprzedził konkurs na historyczną sztukę lalkową, rozpisany przez Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Teatr Lalek "Pleciuga" w Szczecinie, na którym Joanna Kulmowa otrzymała II nagrodę (pierwszej nie przyznano).

Z wystawieniem "Ballady..." wiąże się do dziś wspominana teatralna przygoda. Otóż w całości po raz pierwszy i ze wszystkimi elementami scenografii zagrano przedstawienie dopiero na prapremierze. Wcześniej próbowano tylko akt I i to nie na głównej scenie, lecz na scenie prób.

Trema i niepewność, czy wszystko się ostatecznie uda, podziałały inspirująco. Nawet drobne problemy techniczne nie podcięły aktorom skrzydeł. Twierdzą oni do dziś, że to był najlepszy spektakl. Tak dobrze nić zagrali nawet w 1973 r. na VI Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Lalek w Opolu. Wykonawcy wspominają też, że "Ballady..." nie dało się grać na luzie, niezbędne było "spięcie". W dodatku w Szczecinie publiczność reagowała bardziej żywiołowo, choćby dlatego, że tekst zawierał odniesienia do Pomorza (wymieniane były konkretne miejscowości: Dąbie, Kliniska, Chojna, Gryfino). Recenzenci podkreślali odkrywczość inscenizacji tekstu, który odznaczał się pogodnym dystansem w przedstawianiu wydarzeń historycznych i zawierał elementy "wartościowej prowokacji zmuszającej do myślenia". Reżyser Krzysztof Niesiołowski i scenograf Marian Stańczak konsekwentnie trzymali się zasady zabawy w teatr i historię. W planie żywym i lalkowym sztuka przedstawia wyimek z historii Pomorza Zachodniego i ostatniego Gryfity Bogusława XIV. To, jaka była "Ballada...", oddaje po części kreacja samego księcia - rozmiłowanego w księgach pacyfisty, któremu lektura ksiąg pozwala na nad wyraz filozoficzne podejście do życia. W jednej ze scen przemyślnie zakrywa się przed padającymi pociskami grubym tomem Tomasza z Akwinu: "Bo nic tak w życiu nie osłania, jak mądre rzeczy do czytania". W "Balladzie o niesłychanej wojnie kaszanej" występowali: Agata Podlaszewska (lub Zbigniew Wilczyński) - Narrator; Leszek Zalewski - Officyjer, Sułtan Turecki; Andrzej Ulrich - Jenerał Walenstein, Car Moskiewski; Malwina Nowak - Pocztylion I, Królowa Konstancja; Jan Kaleta - Zygmunt III Waza, Cesarz Czeski; Grażyna Wojtczak - Król Gustaw Adolf Szwedzki, Pocztylion II, Juliusz Kornacki - Bogusław XIV, Dagny Koczorowska - Księżna.

Joanna Kulmowa

Jedna z najwybitniejszych osobowości polskiej literatury, laureatka wielu prestiżowych nagród: m.in. w 1977 r. Nagrody Prezesa Rady Ministrów za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży, a w 2001 r. nagrody IBBY (The International Board on Books for Young People) za całokształt twórczości.

Jej wszechstronny i obszerny dorobek obejmuje książki dla dzieci i dorosłych (tłumaczone na wiele języków): dramaty, słuchowiska, piosenki do sztuk i filmów, widowiska telewizyjne, powieści i opowiadania, poezję, libretta operowe, przekłady. W latach 1961-1974 uczestniczyła w pracach Kolegium Artystycznego Sceny Kameralnej Filharmonii Narodowej, późniejszej Warszawskiej Opery Kameralnej.

Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i polskiego oddziału PEN-Clubu. Do najpopularniejszych utworów Joanny Kulmowej dla dzieci należą powieści: "Wio, Leokadio", "Stacja nigdy w życiu", "Różne rzeczy Hilarego", zbiory wierszy: "Krześlaki z rozwianą grzywą", "Bajki skrzydlate", "Serce jak złoty gołąb","Moje próżnowanie", "Zagapienie", "Zagubione światełko". Joanna Kulmowa jest również aktorką (PWST w Łodzi) i reżyserem (PWST w Warszawie). Niezwykłe wyczucie sceny sprawia, że jej utwory dramatyczne stale goszczą na polskich i zagranicznych deskach teatralnych, by przypomnieć choćby ostatnie wystawienie "Mirry, kadzidła i złota" w Teatrze Lalki i Aktora w Wałbrzychu w reż. Bogdana Nauki (2001 r.) czy wcześniejsze "Niewielkiego niemałego króla" w reż. Jerze Zitzmana w Teatrze Latek "Banialuka" w Bielsku-Białej (1996 r.).

Joanna Kulmowa w latach 1977-1979, za dyrekcji Włodzimierza Dobromilskiego, pełniła funkcję kierownika literackiego Teatru Latek "Pleciuga".

W 1996 r. opuściła podstargardzkie Strumiany, których mieszkanką była przez 35 lat i gdzie wraz z mężem Janem Kulmą zorganizowała i prowadziła dziecięcy zespół wokalno-teatralny przy parafii pw. św. Michała Archanioła w Poczerninie. Obecnie mieszka w Warszawie.

Ostatnio wydana przez Iskry (grudzień 2001 r.) wspomnieniowa książka Joanny Kulmowej, opowieść o dzieciństwie pt. "Topografia myślenia", została uhonorowana nagrodą poznańskiego "Przeglądu Nowości Wydawniczych" jako Książka Zimy 2001/2002.