Artykuły

A więc gdzie się dzieje dzisiejszy Wielki Gatsby? W Polsce, w Ameryce, współcześnie, w latach dwudziestych, czy poza czasem? - pyta w kolejnym felietonie z cyklu Adaptując Gatsby'ego Michał Zadra.

Fitzgerald nie miał intencji napisania tzw. historii uniwersalnej, która może się zdarzyć w każdej epoce. Chciał sportretować swój czas, "erę jazzu". Udało mu się: stworzył historię, która nie mogła by się zdarzyć w średniowieczu ani na księżycu. Ale teatr jest zawsze współczesny, nawet jeśli historyzuje. Wyzwaniem jest więc opowiedzenie tej historii, tak przywiązanej do swojego czasu, dzisiaj.

Pewnie w każdej epoce zdarzają się ludzie, którzy dorobili się nie do końca legalnie i którzy wydają te pieniądze na szalonych imprezach (Berlusconi). Fitzgerald opisał czas, kiedy tacy właśnie ludzie nadawali ton. Opisuje społeczeństwo, w którym najważniejszą sprawą są imprezy Gatsby'ego.

Te imprezy są metaforą całego społeczeństwa opisywanego w tej powieści - więc trzeba się im przyjrzeć. Gatsby mianowicie, nie wydaje tych przyjęć by się dobrze bawić. Gatsby wydaje te przyjęcia, by odegrać "high life". Chce, by ludzie z wyższych sfer go zauważyli i zaakceptowali jako jednego z nich. I jak zwykle, gdy ktoś chce się upodobnić do pewnej grupy z której nie pochodzi: im bardziej się upodabnia, tym bardziej widać różnicę między nim, a przedmiotem imitacji. Kiedy Daisy wreszcie trafia na imprezę Gatsby'ego, jest zniesmaczona. Nie odnajduje się tam. To straszny cios dla Gatsby'ego, ponieważ te imprezy były organizowane właściwie dla niej.

Przestrzeń dramatyczna Wielkiego Gatsby'ego rozpina się pomiędzy nowobogacką ekstrawagancją Gatsby'ego a powabem arystokratycznego stylu Daisy, która jest bogata od urodzenia. Cały dramat jest ufundowany na różnicy pomiędzy nimi. Im bardziej Gatsby się stara być taki, jak sobie wyobraża partnera Daisy, tym bardziej jest od niej odległy .

Co doprowadziło do zderzenia świata Gatsby'ego z światem Daisy? Wojna i prohibicja. Gatsby pojawił się na horyzoncie Daisy dzięki temu, że był kadetem w szkole oficerskiej. Pierwsza wojna światowa umożliwiła awans społeczny takim ludziom jak on, ponieważ mundur kadetów ukrywał różnicę

pochodzenia. Doszło do tego, że po zakończeniu wojny, oficerowie rzeczywiście mogli się kształcić na europejskich uczelniach. Taki człowiek jak Gatsby, mógł przez wojnę uzyskać edukację, znajomości i prestiż.

Po powrocie do domu Gatsby zastał prohibicję - czyli układ prawny, który sprzyjał tym, którzy nie bali się działać na granicy - lub wręcz poza granicą - prawa. Gatsby miał więc i kontakty i pieniądze, by obracać się w towarzystwie ludzi, którzy odziedziczyli pieniądze i przynależność klasową, tacy jak Daisy Buchanan. I z tego zderzenia - nowobogackich i starobogackich - rodzi się cały dramat Wielkiego Gatsby'ego.

Przedmiotem dramatu w Wielkim Gatsbym jest mezalians. Jest to ten sam problem, który występuje w wielu komediach kręcących się wokół intrygi, że książę się zakochał w chłopce. A jeśli książę zakochał się w chłopce, to znaczy, że nie ma między nimi tak olbrzymich różnic, więc cała zasada klasowości jest zagrożona. W tych komediach ratunkiem integralności świata jest na końcu wiadomość, że chłopka jest tak naprawdę osieroconą księżniczką. Ten schemat jest w Gatsbym wywrócony, ale jego sedno, czyli zagrożenie różnic klasowych i ostateczne ocalenie, jest takie samo. W Gatsbym księżniczka zakochuje się w fałszywym księciu. Przed katastrofą, czyli ślubem z oszukanym księciem ratuje ją to, że inny chłop zabija oszusta. W ten sposób podziały klasowe są zachowane.

Więc dzisiaj w Polsce, Fitzgerald opowiada Wielkim Gatsbym taką samą historię o chłopie, który udaje księcia, w celu zdobycia księżniczki. Na skutek zmian systemowych jakie rozpoczęły się dwadzieścia lat temu, żyjemy w społeczeństwie, w którym klasa wyższa nie jest hermetyczna. I znowu, impreza u Gatsby'ego jest metaforą naszego społeczeństwa: społeczeństwa, które stara się być czymś, czym w istocie nie jest, które zamiast zwrócić się ku sobie i teraźniejszości, zaakceptować to czym jest, i zrozumieć swoją wyjątkowość, stara się nadrobić stracony czas, udowodnić, że w gruncie rzeczy jest takie samo, jak jego bogaci sąsiedzi.