Artykuły

W Teatrze Wybrzeże Gdańsk- Gdynia-Sopot, nowy kierownik artystyczny teatru JERZY GOLIŃSKI, wystąpił z dwiema prapremierami, wystawiając po raz pierwszy w Polsce ostatnią sztukę zmarłego przed 7 laty pisarza amerykańskiego O'NEILLA "KSIĘŻYC ŚWIECI NIESZCZĘŚLIWYM" w przekładzie TARNOWSKIEJ i ŻUKOWSKIEJ, własnej reżyserii, a scenografii Krakowskiego, oraz debiut sceniczny rodzimego młodego autora IRENEUSZA IREDYŃSKIEGO "MĘCZEŃSTWO Z PRZYMIARKĄ" w reżyserii JAROCKIEGO i scenografii KOŁODZIEJA.

PIONIER AMERYKAŃSKI

O'Neill jest w Ameryce uważany za dramatopisarza wielkiej miary, pioniera nowoczesnej tamtejszej dramaturgii o ambicjach już nie tylko kasowych, ale także artystycznych i filozoficznych. O'Neill był jednym z pierwszych co przeszczepiali na surowy grunt amerykański zdobycze europejskiej techniki pisarskiej i myśli, wzbogacając je o rodzimy koloryt.

Nam jednak, Europejczykom, poza przekazem rodzimego amerykańskiego kolorytu O'Neill ma mniej do powiedzenia niż rodakom. W ostatniej jego sztuce "Księżyc świeci nieszczęśliwym" po bohatersku napisanej w roku 1952 przez schorowanego pisarza niedługo przed śmiercią, jaskrawo widzimy koligacje ze znaną nam europejską dramaturgią i to poprzedniej doby. Przede wszystkim w sposobie budowania charakterów i psychologizowaniu trudno się oprzeć wrażeniu pokrewieństwa z pisarzami rosyjskimi sprzed I wojny światowej, którzy dotąd wywierają przemożny wpływ na Anglosasów.

Gatunek psychologizowania do dziś modny w Ameryce wprowadził na scenę Czechow. U nas rozwinął go w sposób bardzo subtelny Szaniawski. Oczywiście trudno żądać od O'Neilla wyrafinowania i smaku Szaniawskiego, ale wciąż nasuwają się podobieństwa. Zwłaszcza tworzenie sytuacji, które są teatrem w teatrze, budzi skojarzenia z naszym mistrzem z Zegrzynka, z tym, że polot Szaniawskiego O'Neill zastępuje brutalnością sytuacji w stylu Gorkiego.

Z wykonawców najciekawiej swą rolę prowadził LECH SKOLIMOWSKI jako flegmatyczny, zblazowany młody milioner. Dawał rzeczywiście iluzję autentycznej postaci. LUCYNA HAS grała z ekspresją postać biednej dziewczyny, skłanianej przez rozpitego ojca do nierządu. W roli tego ojca TALARCZYK potwierdzał koligacje amerykańskiego i rosyjskiego stylu gry. Kole Hogana i Hardera grali poprawnie MOSKALIK i CZYŻEWSKI.

POLSKI UCZEŃ

Debiut to niebezpieczna rzecz. Jak "taryfy ulgowej", a właśnie może zwichnąć dalszy rozwój. Poczekajmy więc na dalsze sztuki Iredyńskiego, zwłaszcza że nawet w programie nie brak sygnałów reklamy.

"Męczeństwo z przymiarką" na razie można zaliczyć do specjalnej kategorii sztuk deziluzyjnych, jakich ukazało się trochę na naszych scenach. Od "Iwony księżniczki Burgunda" poprzez "Ucztę morderców" do "Kartoteki", ciągnie się łańcuszek sztuk poetyzujących, których autorowie w ostatnim lub pierwszym słowie oświadczają widzom: oto mówiliśmy nie na serio. Kto zna teatr Bloka sprzed I wojny znów jest u siebie w domu. Lecz prawym następcą Błoka jest Gałczyński ze swym teatrem zaskoczeń. Natomiast w wymienionych sztukach Gombrowicza, Wydrzyńskiego i Różewicza, zaś obecnie Iredyńskiego, za dużo prostego naturalizmu w sztafażu, żeby go usadzić na gałęzi Błoka, jak i tamtych trzech.

Inne mi przychodzi natrętne skojarzenie. Przed paru laty oglądaliśmy w Teatrze Powszechnym "Bolero" "Bierżewicza" (pseudonim dwu autorek). Tematem był kryminał, który w ostatnich słowach sztuki okazuje się zabawą wymyślona przez towarzystwo. W "Męczeństwie z przymiarką" zbrodnia jest zaprawiona polityką - ale wszystko tak samo okazuje się zabawą zmyśloną przez partnerów. Skojarzenie jest tak bliskie, że nie zawaham się Iredyńskiego nazwać uczniem "Bierżewicza".

Chwali się teatrowi, że zaprzeczając zwyczajowi wielu scen, dał jak najlepszą obsadę sztuce debiutanta polskiego. JAN IBEL w roli Piotra. JADWIGA GIBCZYŃSKA w roli Anny i TADEUSZ WOJTYCH w roli Bogdana, grają jak z nut. Mniej pola do popisu ma TERESA KACZYŃSKA, jako Marta.