23 maja 1922
Judasz Tetmajera w Reducie
Warszawa, Reduta: premiera Judasza Kazimierza Przerwy-Tetmajera w reżyserii Juliusza Osterwy i Mieczysława Limanowskiego, w scenografii Władysława Skoczylasa, z muzyką Stanisława Tymienieckiego i ze Stefanem Jaraczem w roli tytułowej. Wanda Osterwina jako Maria z Magdali. Pierwsza próba w Reducie realizacji idei teatru misteryjnego.
Rola Jaracza przeszła do legendy teatralnej:
„Jesteśmy na prapremierze. Przed widzem jawi się w prostocie dekoracji Judea sprzed dwu tysięcy lat, biedny nieurodzajny kraj, spalony słońcem południa”. – „Nie ma Reduty, nie ma teatru, nie ma kolegów”. – „Znikł ze sceny Stefan Jaracz, aktor pamiętający o roli, o reakcjach, o geście”. – „Jest Jeruzalem, obcy, wrogi tłum i Judasz. Osaczony i sam”. – „Gdy w ostatnim monologu, dla płuc olbrzyma pisanym, mówi, tak, mówi, nie krzyczy: «Klnę rodzące...», oczy Judasza wbijają się jednocześnie w oczy wszystkich kobiet na sali. Przerażenie spływa na widzów; nawet aktorki stojące za kulisami zaciskają zabobonnie palce w zaciśniętych pięściach, by przekleństwo nie nabrało mocy”
(Stefan Straus, Stefan Jaracz, Warszawa 1956).
„Predyspozycja wielkiego talentu dramatycznego Stefana Jaracza niewątpliwie oddawna kierować musiała jego najgłębsze tęsknoty artystyczne ku postaci Judasza. Żywiołowe moce, które w nim są, i jakaś ponura surowość, w miarę dostojna tragizmem najwyższego napięcia, w miarę bezlitosna posępnem tchnieniem zemsty, musiały się wreszcie wyzwolić w roli olbrzymiej. Toteż Judasz Jaracza jest kreacją jedną z największych, jakie zna współczesna sztuka aktorska. Nieokiełznany żywioł, miotany mocami wewnętrznemi – oto Judasz Jaracza, jednego z najznakomitszych w Europie aktorów przeżywania i ekspresji. Genjalne opanowanie techniki aktorskiej przy całkowitej prostocie środków artystycznych, oto najogólniejsza cecha tej gry żywiołowej i natchnionej. Operowanie głosem i mimiką posunięte do niebywałych szczytów maestrji aktorskiej. Chorobliwość histeryczna typu, duchowa rozterka, ból przepastny – oto składowe elementy tej wspaniałej wizji, jaką tworzy Jaracz. Sugestja artystyczna w stosunku do widza dosięga szczytu: Jaracz musiał być, Jaracz był niewątpliwie przed wiekiem Judaszem, i obecnie owego całkowitego, najpełniejszego w wyrazie artystycznym Judasza w sobie odnalazł i w wizji twórczej odtworzył. Nieugięta predestynacja do ról wielkiego repertuaru dramatycznego jasnowidząco naprowadziła Jaracza na Tetmajerowskiego Judasza.
(Eugeniusz Świerczewski, „Judasz” Tetmajera w Reducie, „Przegląd Teatralny i Kinematograficzny” 1922 nr 22–23)
Rafał Węgrzyniak, Janusz Legoń (2019)
