Teatry i zespoły

Teatr im. Aleksandra Fredry powstał w siedzibie zamkniętego kilka miesięcy wcześniej Teatru Dramatycznego. Sala przy ul. Śniadeckich 5, z widownią na 600 miejsc, została gruntownie zmieniona według planu Witolda Małkowskiego.

Dyrekcja nowej sceny zamierzała prowadzić teatr dla robotników i inteligencji, opierać repertuar o polskie teksty dramatyczne. Stąd wśród autorów wystawionych tekstów znaleźli się m.in.: Aleksander Fredro, Gabriela Zapolska, Michał Bałucki, Józef Korzeniowski oraz Henryk Sienkiewicz i Józef Ignacy Kraszewski. Często na afiszach pojawiały się dziewiętnastowieczne farsy i wodewile.

Niskie ceny biletów, od 6 złotych w pierwszym, do 2 złotych w 29 rzędzie, sprawiały, że o Teatrze im. Fredry mówiono jako o teatrze ludowym, popularnym, dzielnicowym. Ponieważ był imprezą prywatną, wysokie obciążenia finansowe, destabilizowały jego funkcjonowanie. Dyrektorzy zmieniali się średnio raz na trzy miesiące, by w drugim sezonie działalności, przejść na stałe pod zarząd zrzeszenia artystów pracujących w teatrze.

Kierownictwo Jana Pawłowskiego i system działowy w zespole pozwoliły zaplanować repertuar na dłużej, jednak i tak nowe tytuły pojawiały się na afiszu co kilkanaście dni. Wciąż przeważały polskie tytuły, znalazło się tam miejsce do eksperymentu i ryzyka. Największym wówczas sukcesem teatru była prapremiera Jana Macieja Karola Wścieklicy Witkacego (prem. 25 lutego 1925).

Pochwały krytyki i jednorazowa subwencja magistracka w wysokości 1500 zł, przyznanie w uznaniu zasług, nie były wystarczające, by zapewnić bezpieczeństwo zespołu. W kwietniu 1925 znów zmienił się zarząd zrzeszenia ZASP w teatrze, a w jego skład weszli Janusz Sarnecki i Aleksander Szarkowski.

Latem 1925 pojawiły się informacje o zmianie profilu teatru, współpracy z Kazimierą Skalską i otwarciu nowej sceny - jej imienia. Plany te nie zostały zrealizowane, ale podjęto próby współpracy z innym teatrem dzielnicowym - Teatrem Praskim. Łączenie dwu zespołów, organizowanie pokazów spektakli na scenie praskiej, dowodziło kolejnego kryzysu.

Kierownictwo, dotychczasowego aktora i reżysera, Tadeusza Ostrowskiego w nowym sezonie, miało odświeżyć repertuar. Antychryst Rostworowskiego i Moralność pani Dulskiej Zapolskiej (prem 28 października 1925) zaprezentowały częściowo zmieniony zespół z Marią Wojdalińską, Bolesławem Rosłanem na czele.

Wciąż próbowano trzymać się repertuaru polskiego, stąd popularne dramaty Pawła Kośmińskiego, Cyryla Danielewskiego, Aleksander Fredro, coraz więcej jednak pojawiało się popularnych tekstów francuskich, które wcześniej odniosły sukces na uznanych scenach polskich.

Ostatnie przesilenie w zarządzie zrzeszenia aktorów Teatru im. Fredry przyniosło spółkę aktorską, w której udziały mieli: Tadeusz Orłowski, Mieczysław Brygiewicz, Stanisław Płonka-Fiszer i Bolesław Rosłan. Kierownictwo literacko-artystyczne powierzyli Tadeuszowi Konczyńskiemu.

Teatr proponował niepodległościowe teksty dramatyczne autorstwa m.in. Bronisława Bakala, Stefana Gozdawy-Wiecheckiego, Stefana Turskiego. Równolegle jednak wystawiane były Dziady Adama Mickiewicza (reż. Stanisław Płonka-Fiszer, prem 12 listopada 1926) i Ksiądz Marek Juliusza Słowackiego (reż. Bolesław Rosłan, prem. 4 grudnia 1926).

Teatr zakończył działalność w maju 1927 roku. Na scenie i pod nazwą Teatr im. Fredry, wystawiane były jeszcze przedstawienia Towarzystwa Miłośników Sceny działającego przy związku zawodowym tramwajarzy. Wodewil Wiwat tramwajarze! Jerzego Kossowskiego i H. Horczanki, był pokazem gościnnym na tej scenie.

Ewa Hevelke (2018)

Bibliografia

• Janusz Degler, Witkacy w teatrze międzywojennym, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1973 [wersja cyfrowa]
• Edward Krasiński, Warszawskie sceny 1918–1939, PIW., Warszawa 1976

Sezon: 1923 / 1924