Balet w 2 aktach. Libretto i muzyka: Eugeniusz Morawski; choreografia: Piotr Zajlich; scenografia: Józef Wodyński.
Prapremiera: Warszawa 13 V 1931, Teatr Wielki.
Osoby: Sagna, uboga dziewczyna wiejska - Halina Szmolcówna; kneź Ryś zakochany w Sagnie - Zygmunt Dąbrowski; Wit, drwal, ukochany Sagny - Sylwin Baliszewski; drwale, służba knezia, rusałki, młodzież wiejska.
Rzecz dzieje się w starosłowiańskich czasach nad brzegiem jeziora Świteź.
Akt I. Z lasu wychodzą drwale, wśród nich znajduje się młody Wit, pięknie grający na fujarce. Chłopiec gra umówiony sygnał, by wywołać z pobliskiej chaty ukochaną Sagnę. O względy Sagny ubiega się także kneź Ryś. Oto właśnie przychodzi i ofiarowuje dziewczynie złoto i klejnoty, żądając w zamian miłości. Oburzona Sagna odmawia przyjęcia darów i odtrąca zaloty knezia. W jej obronie staje Wit. Upokorzony Ryś postanawia się zemścić. Gdy schodzi się młodzież na tańce i zabawy, kneź sprowadza swą służbę, rozpędza tańczących i każe swym ludziom związać i uprowadzić Wita. Zrozpaczona Sagna topi się w jeziorze Świteź.
Akt II. Sagna żyje po śmierci w głębi jeziora jako wodnica - Świtezianka. Kneź przyprowadza nad jezioro skrępowanego Wita, każe służbie uwolnić go z więzów, zdjąć sukmanę i czapkę, w które sam się przebiera. Rozkazuje Witowi grać na fujarce. Zwabiona dźwiękami znanej melodii Sagna wynurza się z wody w otoczeniu rusałek. By pozbyć się niepotrzebnego już i znienawidzonego Wita, kneź Ryś każe go zabić. Rozkochany w pięknej Świteziance, ponawia swe miłosne wyznania. Lecz Sagna poznaje w tym przebraniu swego wroga. Kusi go tańcem (pas de deux), wabiąc prowadzi za sobą na moczary, aż wreszcie kneź ginie w falach jeziora.
Opracowując starosłowiański temat o podłożu romantycznym, kompozytor szukał może natchnienia w balladzie A. Mickiewicza "Świtezianka", jednakże jej reminiscencje są znikome w akcji baletu. Romantyczny klimat tematu przeistoczył się również w treści i muzyce baletu w surowy, twardy obraz pierwotnego ludu, zabarwiony atmosferą niesamowitej baśni. Jej tło dźwiękowe stanowi potężna, monumentalna muzyka o intensywnym, ciemnym i gęstym kolorycie brzmienia, pełna patetycznych intonacji deklamacyjnych i jaskrawych efektów instrumentalnych. Wplecione w akcję tańce polskie, kipiące ruchem, są daleką stylizacją pierwowzorów, opracowaną w wyrafinowanej orkiestracji. Wystawienie "Świtezianki" przyjęte było przychylnie przez krytykę muzyczną, wysoko oceniającą muzykę, lecz ostro atakującą układ choreograficzny Zajlicha.
W Polsce po II wojnie światowej "Świteziankę" wystawiono dwukrotnie w nowych wersjach i do innego libretta: Łódź 3 IX 1960, Teatr im. Jaracza, zespół Opery Łódzkiej, libr. ("Świtezianka czyli Królowa wód") i chor. F. Parnell, sc. E. Soboltowa, w obs. J. Skultety (Królowa wód) i W. Traczewski (Bolko) Warszawa 7 II 1962, Opera, libr. (wg ballady Mickiewicza) i chor. J. Gogol, sc. W. Bielicki, w obs. M. Krzyszkowska (Świtezianka), H. Giero (Strzelec) i H. Zawadzka (Dziewczyna).
Wraz z premierą "Świtezianki" w 1931 odbyło się pierwsze przedstawienie baletu "Faun i Psyche", adaptacji poematu symfonicznego "Święty Gaj" Piotra Rytla, dokonanej przez samego kompozytora, chor. P. Zajlich, sc. J. Wodyński, w obs. E. Lipkowska (Psyche) i S. Baliszewski (Faun).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie