Czas akcji: współcześnie
Miejsce akcji: Tykocin (Białostocczyzna)
Obsada: cztery role męskie, pięć ról kobiecych, Chór oraz w rolach epizodycznych: Chłopiec, Urzędnik, Naczelny, Dow.
Dramat w jednym akcie.
Druk: "Dialog", nr 5/2009.
W Tykocinie trwają ostatnie przygotowania do uroczystego wręczenia medalu Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata osiemdziesięciosześcioletniej staruszce, która w czasie wojny, od sierpnia 1943 roku do stycznia 1944 rzekomo ukrywała żydowską dziewczynkę. O uroczystości dowiaduje się młoda badaczka Alina, której rozprawa doktorska poświęcona jest zniszczeniu małego zoo w Tykocinie. Zwierzęta, które przeżyły bombardowanie Warszawy, zostały przewiezione właśnie do Tykocina; w klatce dla sów miała być ukrywana dziewczynka. Alina wie jednak, że to niemożliwe: Niemcy zabili ukrywających się w zoo Żydów w marcu 1943 roku - w sierpniu Polacy nie mogli pomagać Żydom, ponieważ nikt już nie żył.
Alina wraz z dziennikarzem Płockim i jego kolegą Pawłem jadą do Tykocina, by zapobiec uroczystości i fałszowaniu historii. Ich interwencja i wykrycie prawdy nie leżą jednak w interesie mieszkańców Tykocina. Burmistrz przyjmuje od razu postawę defensywną:
"ale to wcale nieprawda że catering jest załatwiony po znajomości
ja robiłem przetarg i wszystko się w papierach zgadza [...]
ten zegarek ja oddałem od razu i przekupić się nie dałem".
Tykocin, przed wojną ważny ośrodek kultury żydowskiej, w 1939 roku liczył, jak przypomina Alina, pięć tysięcy mieszkańców; połowę z nich stanowili Żydzi. W czerwcu 1941 roku, po wycofaniu się Armii Czerwonej, Polacy urządzili pogrom ludności żydowskiej - rabowali ich domy. Dwa miesiące później Niemcy wymordowali dwa tysiące Żydów. Świadkowie tragedii, Polacy, nie chcą pamiętać ani o pogromie, ani o rzezi swoich sąsiadów. Nie chcą pamiętać nawet o ich istnieniu.
Alina zainteresowała się historią Tykocina, bo tam się urodziła; dopiero sześć lat temu jej rodzina przeniosła się do Warszawy. Jako mała dziewczynka Alina pod czujnym okiem babci rysowała plan rodzinnego domu, zaznaczając, gdzie stał zegar, a gdzie fotel pradziadka. Na Żydów nie ma miejsca w rodzinnej tradycji:
"a gdzie mieszkali żydzi
pytam mam już osiemnaście lat
babcia nie dosłyszy
gdzie mieszkali żydzi
kto
żydzi
nie znam żadnych żydów nie było
może jeden".
Żydzi powracają dopiero, gdy babcia umiera w warszawskim mieszkaniu - pięćdziesiąt lat po polskim pogromie i niemieckiej rzezi głodni Żydzi zaludniają mieszkanie na Ursynowie
W Tykocinie prawda wciąż nikogo nie interesuje. Burmistrz troszczy się o gości z Holandii i ambasadora Izraela; wszyscy czekają na festyn - wszak catering jest zamówiony. Jakie znaczenie mają fakty - czy staruszka kogoś uratowała? Jedną nogą jest już w grobie, cieszy się na nagrodę
"mamy piękną synagogę
festiwal filmów jidysz
po co to niszczyć"
Mieszkańcy kultywują żydowską tradycję, bo taka jest moda ("to się teraz naukowo dobrze sprzedaje", "buddyzm już się robi niemodny"). Nie dbają o to, że pamięć o przeszłości zbudowana jest na kłamstwie: "a poza tym to tutaj miały wycieczki przyjeżdżać młodzież miała czerpać wzorce i zamalowywać antysemickie napisy na murach których żadni antysemici nie piszą tylko kibice czwartoligowego klubu siatkarskiego"
I tylko "nieprzystosowani", tacy jak Alina, Paweł albo Płocki, zamiast myśleć o kredycie na nowe mieszkanie albo o przedszkolu dla dziecka, myślą o tym, że ulice, po których chodzą, stoją ma miejscu getta.
"PŁOCKI: te miasta w Polsce
właśnie te miasta tak wyglądają
miasta nie maja środka.
ALINA: tam gdzie kiedyś był rynek z żydowskimi sklepami
są teraz parki dlaczego nie ma już centrum w tych miastach [...]
I tylko "nieprzystosowani", tacy jak Płocki, myślą, że trzeba przyjąć odpowiedzialność nie tylko za szczytne, ale też haniebne czyny:
"drzewko dla pani róży
posadziliście jej drzewko w jerozolimie
żeby polacy mogli jeździć do jerozolimy i mówić
o polskie drzewko
o kolejne polskie drzewko
nasi sprawiedliwi wśród narodów świata
nasze getto
nasz holocaust
a ten pan
który zabił swojego sąsiada za krowę
gdzie jest drzewko przy którym można się za niego wstydzić"
Ukryj streszczenie