Stanisław Cegielski
CEGIELSKI Stanisław Henryk Bartłomiej (8 I 1905 Stanisławów - 16 XI 1968 Kielce), scenograf, reżyser, dyrektor teatru. Rok urodzenia wg S. Łozy (potwierdzony przez syna); podawany w innych źródłach rok 1908 - błędny. Był synem Józefa C. i Felicji z Czamarskich, ojcem rzeźbiarza Dobiesława C, mężem najpierw Emilii z Krasuckich, a od 1954 aktorki Elżbiety {#os#20201} C. z Matysiaków{/#}. Ukończył Gimn. im. Kopernika we Lwowie. Przez rok studiował architekturę na Politechnice Lwow., w 1927-32 malarstwo w ASP w Krakowie (m.in. u K. Frycza) i w 1932 rzeźbę w ASP w Warszawie. Jako scenograf debiutował w warsz. T. Nowe Ateneum (razem z W. {#os#17916} Ujejskim{/#}) przedstawieniem "Dwunastu krzeseł" w insc. L. {#os#7466} Schillera{/#} (3 III 1934); nast. opracował tu jeszcze dek. do "Karykatur" J.A. Kisielewskiego a dla zespołu objazdowego do "Kryzysu i wiosny". W sez. 1934/35 był scenografem półzaw. T. Dramatycznego przy ul. Hipotecznej w Warszawie. Równocześnie jesienią 1934 projektował scenografię dla zespołu objazdowego Reduty, w listopadzie t.r. dla T. Nowego ("Igraszki muzyczne"), a w marcu 1935 dla T. Ateneum ("Dzieje jednego pocisku"). We wrześniu i grudniu 1935 współpracował z T. Malickiej ("Epoka tempa", "Noe"). W 1936 ukończył wydz. reżyserski PIST-u i w ramach Warsztatu Teatralnego wystawił w swej reżyserii i scenografii "List" A. Fredry w T. Nowym (24 V 1936). Następnie współpracował nadal jako scenograf ze scenami warsz., m.in. z t. dziecięcym Instytutu Reduty; w 1937: z Warsztatem Teatralnym PIST-u ("Miguel Mańara", maj - T. Narodowy), T. Ateneum ("Zazdrość i medycyna" w insc. Schillera, lipiec), T. Kameralnym ("Współczesne", październik); w sez 1937/38 z T. Letnim; w sez. 1938/39 z T. Nowym ("Bratnie dusze", wrzesień 1938) i Narodowym ("Nasze miasto" w insc. Schillera, luty 1939).
Przed wojną projektował scenografię do siedmiu insc. {#os#7466} Schillera{/#}, wśród nich uwagę zwróciły wymienione wyżej dek. do "Zazdrości i medycyny" i "Korsarza" M. Acharda (czerwiec 1939, T. Wielki Lwów). Jako reżyser debiutował w sierpniu 1939 wystawiając w lwow. T. Wielkim "Szkarłatne róże". W 1939-41 należał do zespołu Państw. Polskiego T. Dramatycznego we Lwowie, gdzie projektował scenografię m.in. "Wieczoru Trzech Króli" oraz "Krakowiaków i Górali" w reż. B. {#os#2456} Dąbrowskiego{/#} i "Panny Maliczewskiej" w reż. E. {#os#5686} Axera{/#}. Okupację niem. spędził we Lwowie zarobkując m.in. w pracowni obuwia. W 1944 powrócił do Polskiego Teatru Dramatycznego, gdzie był scenografem i członkiem Rady Artystycznej. W sez. 1944/45 reżyserował tu z własną scenografią "Męża i żonę", projektował scenografię m.in. "Burmistrza Stylmondu" (reż. A. {#os#1279} Bardini{/#}) i "Wesela" (reż. B. {#os#2456} Dąbrowski{/#}), które potem inaugurowało sez. 1945/46 w T. im. Wyspiańskiego w Katowicach, po repatriacji zespołu t. lwowskiego. W Katowicach powtórzono także inne insc. lwow. z jego scenografią. W sez. 1945/46-1946/47 pracował w Miejskich T. Dramatycznych w Warszawie, gdzie na Scenie Muzyczno-Operowej inscenizował (z własną scenografią) kilka oper, m.in. "Pajace", "Madame Butterfly", "Fausta" i "Halkę". W styczniu 1946 opracował też scenografię "Świerszcza za kominem" dla T. Powszechnego TUR w Łodzi. Powrócił do współpracy z Schillerem projektując w łódz. T. Wojska Pol. scenografię "Wielkanocy" S. Otwinowskiego (1946) i "Godów weselnych" (1948). Współpracował także jako scenograf z T. Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi ("Nieboszczyk pan Pic", 1948). Na pocz. 1949 projektował dek. "Carmen" i inscenizował "Cyrulika sewilskiego" (z własną scenografią) w Operze we Wrocławiu. W 1950-52 zrealizował (scenografia i reżyseria) kilka przedstawień w Częstochowie, Gnieźnie (reż. "Igraszki z diabłem", 1951), Kaliszu (reż."Jegor Bułyczow i inni", 1951) i T. Domu Wojska Pol. w Warszawie. Od 1 III 1952 do 1 I 1954 był dyr. i kier. artyst. T. Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, gdzie reżyserował (często z własną scenografią) prawie wszystkie wystawiane tam sztuki, m.in. "Wyspę pokoju", "Wesele Figara", "Dwa tygodnie w "Raju"", "Trzydzieści srebrników", "Oberżystkę". W sez. 1954/55 reżyserował i projektował scenografię pięciu sztuk w T. im. Węgierki w Białymstoku (m.in. "Imieniny pana dyrektora", "Dom otwarty") oraz projektował scenografię "Mostu" w T. Powszechnym w Warszawie. Od 1 X 1955 do 12 II 1957 był dyr. i kier. artyst. T. im. Fredry w Gnieźnie, gdzie reżyserował (z własną scenografią) m.in. "Balladynę", "Porwanie Sabinek" i "Zemstę". W 1957-60 reżyserował i projektował scenografię w Łodzi (m.in. scenografia "Cyda" w 1957 w T. Powszechnym oraz w 1959 "Księcia i żebraka" w T. im. Jaracza), w Warszawie (scenografia "Music-hallu" w T. Współczesnym, 1958) i Toruniu (m.in. scenografia "Miłości i wyobraźni", 1960). Od 1 IX 1960 do 31 I 1962 był kier. artyst. Lubelskiego T. Objazdowego PPIE. Od 1 II 1962 do końca sez. 1962/63 był dyr. i kier. artyst. T. im. Żeromskiego w Kielcach i Radomiu, gdzie pracował jako reżyser i scenograf do końca sez. 1965/66; reżyserował (z własną scenografią) m.in. "Lilię Wenedę" i "Igraszki z diabłem", projektował scenografię "Don Carlosa". Ostatnią jego pracą teatr. była "Szkoła żon" wystawiona 2 IV 1964 w Radomiu w jego insc. i scenografii. Od 1966 pozostawał na rencie z powodu choroby.
Przedwojenne prace scenograficzne C. zwróciły uwagę krytyki. Podkreślano (A. Słonimski) "uszlachetniający wpływ" W. {#os#15267} Daszewskiego{/#}, choć "mimo pewnych formalnych wpływów Cegielski okazał się artystą poważnym i samodzielnym". W ocenie Z. Strzeleckiego dekoracje C. były "realistyczne, ale bardzo syntetycznie ujęte, zwarte, dynamiczne, z tendencjami do monumentalizowania przez podkreślenie bryły"; C. "jest dość typowym przykładem neorealisty. Lubi silną fakturę podkreślającą atrybut materiału; buduje dekoracje najczęściej w oderwaniu od kulis". Powojenna twórczość (realizowana przeważnie w małych ośrodkach teatr.), nacechowana dość chaotyczną różnorodnością inscenizowanych utworów dram. i muz., nie przyniosła mu sukcesów, jakie zapowiadała działalność przedwojenna. Niczym też nie zwróciły uwagi trzykrotne, krótkotrwałe zresztą, okresy dyrektorowania. Być może do tych niepowodzeń przyczyniały się także cechy jego charakteru: wybuchowy temperament, upór i drażliwość.
Bibl.: Almanach 1968/69; Dąbrowski: Na deskach t. 1; XX-lecie T. w Zielonej Górze 1951-71; Kaszyński: Teatr łódz.; Krasiński: Teatr Jaracza; Krasiński: Warsz. sceny; Kreczmar: Cały świat; Linert: T. Śląski; Łoza: Uzupełnienia (il.); Marczak-Oborski: Teatr 1918-39; Marczak-Oborstd: Teatr czasu wojny; Opera Wrocł. 1945-70; SAP warsz. (tu błędna data śmierci); Schiller: Droga przez teatr; Słonimski: Gwałt; Strzelecki: Plastyka teatr.; Warszawa teatralna. Pod red. L. Kuchtówny, Warszawa 1990; Wilski: Szkolnictwo; Kur. Warsz. 1939 nr 222; Pam. Teatr. 1963 z. \-4 s. 238, 241, 242, 255, 265-269, 1971 z. 3-4 s. 391, 394, 396, 1974 z. 3-4 s. 477, 479, 481, 483, 485-487; Scena i Widownia Warsz. 1948 nr 5; Sł. Ludu 1968 nr 329; Teatr 1956 nr 23 (A. Wróblewski), 1959 nr 2 (list C. do red.); Współczesność 1962 nr 15 (list C. do red.); Akta (tu fot.), kartoteki, ZASP; Akta, T. im. Fredry Gniezno; Informacje Elżbiety i Dobiesława C; Programy i wycinki prasowe, IS PAN.
Ikon.: Fot. - ZASP.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
