Osoby

WEROWSKI Ignacy Józef Andrzej (2 sierpnia 1783 Wilno – 8 sierpnia 1841 Warszawa), aktor. Był synem Benedykta Werowskiego i Julianny z Grabowskich, bratem Domiceli Nowińskiej i aktorki Pauli, ojcem Emilii Werowskiej.

Ukończył szkoły pijarskie w Wilnie. Debiutował 1 lipca 1802 w zespole M. Każyńskiego w Mińsku Litewskim w roli Ryszarda (Henryk VI na łowach), uczestnicząc w wyprawach zespołu, m.in. do Moskwy (1803), Grodna (1803) i Witebska (1805). W końcu 1805 przeniósł się z tym zespołem do Wilna; w 1807 brał udział w występach w Petersburgu. W 1808 ożenił się w Mińsku Litewskim z Julią Paoli. W 1808–13 przypuszczalnie grał w Mińsku Litewskim. Od 1 lipca 1813 ponownie występował w teatrze wileńskim.

13 lipca 1815 debiutował w Teatrze Narodowym w Warszawie w tytułowej roli Otella. Zaangażowany, pracował odtąd stale w Teatrze Narodowym uczestnicząc również w jego wyprawach: do Płocka (1823) Poznania (1817, 1823, 1824) i Kalisza (1823, 1824). Od 27 lipca 1821 do 16 marca 1822 występował gościnnie w Wilnie jako partner Józefy Ledóchowskiej, z którą łączył go wieloletni związek, słynny w owych czasach. Po raz ostatni wystąpił 20 kwietnia 1841 w Korsykance, przechodząc na emeryturę, którą gdy otrzymał, tejże samej nocy po zabawie z kolegami życie zakończył (K. Skibiński).

Pochodził z ustosunkowanej rodziny literackiej; jego ojciec przyjaźnił się z Wojciechem Bogusławskim. On sam również cieszył się trwałą przyjaźnią Bogusławskiego. Należał do loży wolnomularskiej Świątynia Izis.

Inteligentny, wykształcony, interesował się reformą François Talmy i stosował jej zdobycze w swojej działalności aktorskiej. Według Kazimierza Wójcickiego nadzwyczaj był troskliwym w studiowaniu roli sobie powierzonej: po zbadaniu głównych rysów charakteru poszukiwał kostiumu odpowiedniego, ażeby i zewnętrzną postacią wiernie oddać właściwą postać. Był wysoki, dobrze zbudowany, miał wyrazistą twarz o regularnych rysach, duże oczy i bardzo silny, niski głos. Drżały deski teatralne pod jego stopami – twierdził Wójcicki – bo jak wzrostem górował wielu, tak postawą całą do ról bohaterskich stworzony.

Swoją reputację zawdzięczał wybitnym rolom w klasycznej tragedii. Grał tytułową rolę w Cynnie, Rodryga (Cyd), Kuriacjusza (Horacjusze), Egista (Agamemnon). Występował również w polskich tragediach klasycznych, m.in. w tytułowych rolach w Zbigniewie i Bolesławie Wtórym. W tragediach Szekspira grał tytułowe role Hamleta i Otella. W późniejszych latach zasłynął w różnego rodzaju dramatach. Umiał on głos swój, nawykły do silnej deklamacji tragedii klasycznej, w dramatach miękczyć i urobić w rzewność (Wójcicki). Stąd sukcesy w takich rolach, jak np. Nieznajomy (Nienawiść ludzi i żal).

Największą popularność zyskały mu jednak postacie budzące grozę w repertuarze preromantycznym. Jedno spojrzenie, ruch, słowo zdradzają jego wewnętrzny charakter, malują się najdobitniej w rysach twarzy zimnego zbrodniarza. Dreszcz i przerażenie obejmują widza, skoro głos jego lub śmiech zagrają mu na ustach – pisano w Pamiętniku Sceny Warszawskiej.

Był pierwszym w Polsce wykonawcą roli Lorda Rutwena w słynnej dramie Upiór. W Warszawie odegrał ją 6 kwietnia 1821 wstrząsając widownię wzrokiem i składem twarzy; jego mowa, jego poruszenia, mimika twarzy nade wszystko odpowiadają wyobrażeniom, jakie temu wyrazowi upiór towarzyszy- stwierdzono w prasie warszawskiej. W Wilnie grał tę rolę 23 września 1821. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa na widowni znajdował się wtedy A. Mickiewicz i w związku z tym przyjmuje się, że kreacja Werowskiego mogła oddziałać na powstanie Dziadów. Jest rzeczą pewną, że w środowisku młodzieży wileńskiej Werowski był wysoko ceniony. Edward Odyniec, który w Genui oglądał wespół z Mickiewiczem włoskich aktorów, napisał w 1830, że z Werowskim lub Ledóchowską żaden ani się równać nie może.

Podziwiany przede wszystkim w tragediach i dramach, występował również z powodzeniem w wyższej komedii. Grał m.in. trzy role fredrowskie: Rotmistrza (Damy i huzary), Orgona (Lisi) i Szambelana (Pan Jowialski). Nadto występował niekiedy w operach.

Na marginesie właściwej działalności trudnił się pracą pisarską. Przełożył na polski kilka utworów dramatycznych, wydał własną powieść Piotr z Kempy. Zapalony kolekcjoner, zgromadził największy podówczas zbiór polskich utworów dramatycznych w liczbie ok. 4000 druków i rękopisów. Po jego śmierci zbiór ten zakupiła Biblioteka Ordynacji Zamoyskich w Warszawie; jego resztki znajdują się obecnie w Bibliotece Narodowej pod sygn. BOZ 969–1045.

Bibliografia

Dąbrowski: Aktorowie; Miller: Teatr i muzyka na Litwie; Pam. Sceny warsz. 1838 s. 96, 105–112, 1839 s. 56, 102, 108, 1840 s. 44, Ul, 133; Recenzje Iksów; Sowiński: Słownik muzyków; Witkowski: Świat teatr.; K. Wójcicki: Pamiętniki dziecka Warszawy, Kraków 1909; Wójcicki: Powązki; K. Wójcicki : Warszawa i jej społeczność w początkach naszego stulecia, Warszawa 1875 s. 71–72; Wspomnienia aktorów; Kłosy 1885 nr 1018 fil.), 1029 (J. Heppen); Kur. warsz. 1821 nr 68, 167, 183, 1822 nr 85, 90, 91, 1823 nr 52, 1832 nr 37, 186, 1836 nr 9, 23, 36, 147, 1839 nr 177, 178, 201, 295, 1841 nr 106, 210, 1843 nr 252; Pam. teatr. 1966 z. 1–4 (M. Witkowski); Teatr 1935 nr 8/9 (L. Simon); Afisze, MTWarszawa; Jasiński; Listy W., Bibl. Jagiell. sygn. 7864 IV.

Ikonografia

J.F. Piwarski, J. Sokołowski: W. jako Sambor (Ludgarda), akwaforta, 1819 – Bibl. Jagiell. (Gabinet Rycin) i akwaforta kolorowana – Bibl. Polska, Paryż; S. Oleszczyński (zakład lit. Banku Polskiego, Warszawa): Portret, lit., Świat Dramatyczny 1838 t. 2 nr 1; J. Lewicki, J. Głowacki: Portret, lit., Świat Dramatyczny 1838 t. 2 nr 4; J. Głowacki (zakład lit. F. Schustra, Warszawa): W. jako Paraviedes (Paraviedes bankier hiszpański), lit., J.T.S. Jasiński, Prace Dramatyczne, Warszawa 1838–39, t. V i Teka XV Rycin do Prac Dramatycznych J.T.S. Jasińskiego, Warszawa 1839.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i większość skrótów używanych w źródłowej publikacji.