Stanisław Skarbek
SKARBEK Stanisław (20 XI 1780 Obertyn [?] -27 X 1848 Lwów), dyr. teatru. Był synem Jana S., starosty czartowieckiego i Teresy z Bielskich, kasztelanki halickiej. Hrabia, właściciel mijątków ziemskich, zachowując konsekwentną, wiernopoddańczą postawę otrzymał od cesarzy Austrii takie tytuły i godności jak: Jego Cesarskiej Mości Tajny Radca i Podkomorzy, Wielki Sokolnik Koronny Królestwa Galicji i Lodomerii, Komandor węgierskiego orderu św. Szczepana. Uczył się w gimn. we Lwowie, później zapewne na kursie filozof. przy tamtejszym uniwersytecie. W 1814 w Krościenku ożenił się z Zofią Jabłonowską, która jednak w 1828 rozwiodła się z nim i wyszła za Aleksandra Fredrę. Majątek początkowo roztrwonił, ale później pomnożył go dorabiając się m.in. na dzierżawach, hodowli wołów i sprzedaży mięsa w Wiedniu. Już jako bogaty człowiek postanowił ufundować nowy t. we Lwowie. Pomysł ten nie wynikał ze specjalnych zainteresowań czy ambicji artyst., był pewnego rodzaju kaprysem. Projekt powstał w latach dwudziestych. Przywilej na budowę uzyskał S. od cesarza Ferdynanda, podobno za wstawiennictwem cesarzowej Anny i K.L. Metternicha. Gmach zabezpieczono hipotecznie na dobrach drohowyskich, gdzie S. utworzył Instytut dla Ubogich i Sierot. Teatr obowiązany był dawać cztery razy w tygodniu przedstawienia niem., w pozostałe dni mógł scenę wynajmować innym zespołom. W ten sposób t. pol. mógł dawać w nowym t. trzy przedstawienia tygodniowo. S. utworzył więc dwa zespoły, pol. i niem., i 28 III 1842 nastąpiło otwarcie nowego t. we Lwowie, zwanego odtąd Skarbkowskim. Na inaugurację trzeba było dać przedstawienie niem., ale 29 III 1842 grano już po polsku "Śluby panieńskie". Budynek był wzorowany na t. monachijskim. Budowę powierzył S. lwow. architektowi J. Salzmannowi. Maszynerię i dekoracje wykonał F. Pohlmann, którego S. wysłał na studia za granicę, oświetlenie przygotował K. Demuth z Wiednia. Sprowadził też S. z Wiednia nowe kostiumy. Widownia t. Skarbka miała 1460 miejsc. Poza licznymi zaletami nowy t. miał też wiele niedogodności, toteż szybko się zestarzał; w trzydzieści lat później był już staroświecki i niewygodny. Zasługi S. nie ograniczały się jednak do wybudowania gmachu i stworzenia zespołu. Powziął on także szereg cennych inicjatyw dotyczących organizacji teatru. Uporządkował wiele spraw natury prawnej, ustanowił przepisy dla pracowników t., powołał radę administracyjną fundacji, która ogłosiła konkurs na dyrekcję artystyczną. Stanowisko to otrzymał ostatecznie J.N. Kamiński. Sam S. kierował zasadniczo pracami administracyjnymi, choć nie zrezygnował także w ciągu swej siedmioletniej dyrekcji z realizowania własnego programu artystycznego. W t. lwow. za jego dyrekcji wystawiano znacznie więcej niż poprzednio nowości, szczególnie franc. komedii i współczesnych dramatów, wiele sztuk komediopisarzy pol., przede wszystkim A. Fredry i J. Korzeniowskiego.
Bibl.: Estreicher: Teatra; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; W. Zawadzki: Pamiętniki życia literackiego w Galicji, Kraków 1961; Zbiór dokumentów odnoszących się do teatru śp. Stanisława hr. Skarbka we Lwowie, Lwów 1869; Program estetyczny wniesiony przez hr. Eugeniusza Cetnera do Rady Administracyjnej fundacji Skarbkowskiej z powodu ogłoszenia konkursu na teatr polski we Lwowie [Lwów b.r.]; Pam. teatr. 1968 z. 2 (B. Lasocka; tu bibl. i il.); Szkice historyczne i wspomnienia wydane z okazji setnej rocznicy pierwszych twórczych prac Stanisława hr. Skarbka około Teatru Narodowego we Lwowie 1837-1842-1937, Lwów 1939; Sł. pol. 1910 nr 540, 546.
Ikon.: J. Kossak: Portret, akw. (wg dagerotypu z 1846) - MTWarszawa; P. Filippi: S., piaskowiec, repr. Pam. teatr. 1968 z. 2; NN: Portret, rys., po 1848 - IS PAN; NN: Portret, grafika, repr. Pam. teatr. 1968 z. 2.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
