Osoby

OKOŃSKI Jan Chrzciciel (5 lutego 1807 Lwów – 15 kwietnia 1889 Piotrków),

aktor, dyrektor teatru.

Był synem Michała Okońskiego, mężem Marii Okońskiej z Szumlasińskich (ślub w lutym 1831 w Samborze), ojcem Anieli Okońskiej, Apolla Okońskiego, Jana Nepomucena Okońskiego i Wandy Drozdowskiej.

Uczył się w szkołach pojezuickich, a potem w szkole realnej we Lwowie. Wg Jana Tomasza Seweryna Jasińskiego w wieku osiemnastu lat już organizował bezpłatne, amatorskie przedstawienia we Lwowie. Szybko jednak zabroniono mu tej działalności.

Stanisław Krzesiński twierdzi, że wkrótce przeniósł się do Krakowa i był krawcem. Tam też wystąpił po raz pierwszy na scenie, 10 grudnia 1829, w roli Horejki (Helena, czyli Hajdamacy na Ukrainie). Przyjęty do zespołu, nie mógł się jednak wybić; wkrótce z Feliksem Stobińskim i Józefem Winnickim zorganizował zespół, który od 10 maja 1830 wyruszył na prowincję. W 1830 grano w Tarnowie (maj), potem w Rzeszowie (przez dwa miesiące), Przemyślu (do jesieni), Samborze (od jesieni 1830 do maja 1831), w 1831 w Samborze (do maja), Stanisławowie, Czerniowcach, Zaleszczykach. Następnie mieszkał w czasie epidemii cholery w Czerniowcach; tu również w okresie trudności finansowych, grał z kilkoma pozostałymi osobami ze swego zespołu w niemieckim zespole pod dyrekcją Slawika (Stawika). Potem znowu w Czerniowcach samodzielnie prowadził zespół. Próbował następnie (bez powodzenia) zaangażować się do teatru lwowskiego. Wg Karola Estreichera w 1832 zaangażował go Juliusz Pfeiffer do Krakowa. W 1833 podobno krótko był we Lwowie, ale nie wiadomo, czy występował. Od wiosny 1833 do jesieni 1834 należał znowu do zespołu krakowskiego. Od jesieni 1834 do końca 1836 grał w zespole Wincentego Raszewskiego, m.in. w Radomiu, Piotrkowie, Kaliszu (sezon 1835/36), Płocku. Rozłączywszy się z Raszewskim, w 1837 zorganizował własny zespół, ale wkrótce go rozwiązał.

W lecie 1837 przyjechał do Warszawy, gdzie gościnnie występował w Teatrze Nowym Rozmaitości; 18 sierpnia grał Dorwala (Kochany dziadunio) i Wesołowskiego (Płaksa i Wesołowski), a 21 sierpnia Śpiochajłę (Zamieszanie). Nie zaangażowany, wyjechał do zespołu Feliksa Stobińskiego, z którym występował w Łomży i Pułtusku, w sezonie 1837/38 był w zespole Antoniego Felińskiego w Łomży, Pułtusku i Siedlcach (prawdopodobnie uczestniczył też w kierowaniu zespołem). W 1838 rozłączył się z Felińskim, zorganizował własny zespół i występował z nim w Siedlcach, Łukowie i Krasnymstawie (od grudnia 1838 do końca lutego 1839). Odtąd, do 1883, bez przerwy rozwijał ruchliwą działalność jako dyrektor własnego zespołu odwiedzając wiele miast Królestwa Polskiego. W 1839 był dyrektorem w Krasnymstawie (do końca lutego), Zamościu (marzec), Tomaszowie Lubelskim (marzec–czerwiec), Hrubieszowie (lipiec), Lublinie, Białej Podlaskiej (listopad), Łomży (od grudnia 1839 do połowy kwietnia 1840), w 1840 w Łomży (do połowy kwietnia), Suwałkach (od połowy kwietnia do połowy lipca), Druskiennikach (lipiec–sierpień), Zamościu, Łomży (od połowy września), Suwałkach i Pułtusku (listopad), w 1841 w Radomiu, Krasnymstawie (kwiecień–czerwiec), Hrubieszowie (od czerwca do połowy października) i Zamościu (od połowy października 1841 do połowy kwietnia 1842), w 1842 w Zamościu (do połowy kwietnia), Łomży (kwiecień–maj), prawdopodobnie w Druskiennikach, potem w Suwałkach (od lata 1842 do kwietnia 1843), w 1843 w Suwałkach (do kwietnia), Łomży (do 28 maja), Ostrołęce (czerwiec i początek lipca), Siedlcach (od lipca 1843 do połowy lutego 1844). W 1844 przez pewien okres kierował zespołem wspólnie z Pawłem Ratajewiczem; prowadzili dyrekcję w: Siedlcach (do połowy lutego), Krasnymstawie (od połowy lutego do kwietnia) i Hrubieszowie (czerwiec); tu spółkę rozwiązano, a zespół pod dyrekcją Okońskiego grał następnie w Zamościu (od września 1844 do połowy marca roku następnego).

W 1845 był dyrektorem w Zamościu (do połowy marca), Krasnymstawie (od połowy marca do maja), Radomiu (maj), Solcu (lato), Częstochowie (od września), Sieradzu (listopad) i Płocku (od grudnia 1845 do kwietnia 1846), w 1846 w Łowiczu (kwiecień, maj) i Łęczycy (czerwiec), w 1847 w Sieradzu (styczeń–marzec), Wieluniu (marzec–kwiecień), Solcu (lato) i Lublinie (od października do końca roku), w 1848 w Lublinie (do maja), w 1849 w Sandomierzu, w 1850 w Piotrkowie (maj–czerwiec), a następnie również w Busku (lipiec) i Olkuszu (listopad), w 1851 w Olkuszu i Miechowie (pierwsza połowa roku), Proszowicach (czerwiec-lipiec), Skalbmierzu (wrzesień), Jędrzejowie (październik), Końskich (listopad), Rawie Mazowieckiej (od połowy listopada przez całą zimę 1851/52), w 1852 w Rawie Mazowieckiej (być może aż do maja), Zgierzu (druga połowa maja), Busku, Solcu, Olkuszu, Skalbmierzu, Proszowicach, Włocławku (lato; do 15 sierpnia), Mławie (wrzesień) i Przasnyszu (od połowy grudnia 1852 do kwietnia 1853), w 1853 w Przasnyszu, Pułtusku (od połowy kwietnia), Ostrołęce (czerwiec) i Mławie, w 1854 w Ostrołęce, Łomży, Pułtusku (maj–sierpień) i Płońsku (od września do końca roku), w 1855 w Zamościu (do czerwca), Lipnie (czerwiec), Sierpcu (czerwiec–sierpień), Sieradzu, Koninie, Łowiczu (od września 1855 do wiosny 1856), w 1856 w Łowiczu (do wiosny), Końskich, Koninie (od połowy maja), Janowie i Sieradzu (od listopada 1856 do wiosny 1857), w 1857 w Sieradzu (do wiosny), Wieluniu (w czasie Wielkanocy), Olkuszu (od kwietnia), Radomsku (od września do 11 października) i znowu w Olkuszu (od połowy października 1857 do lutego 1858), w 1858 w Olkuszu (do lutego), Kielcach (luty-czerwiec), Busku i Solcu (lato) i Miechowie, w 1859 w Lublinie, Częstochowie (marzec), Piotrkowie (kwiecień), Radomsku, Busku, Solcu, Skalbmierzu, Proszowicach, Miechowie (lato), Jędrzejowie (październik) i Kielcach (od października 1859 do marca 1860), w 1860 w Kielcach (do marca), Radomiu (od 1 maja do lipca), Solcu, Busku, Staszowie, Skalbmierzu, Proszowicach, Ojcowie, Jędrzejowie (październik), Sandomierzu (prawdopodobnie od listopada 1860 aż do wiosny 1861), w 1861 w Sandomierzu (do wiosny), Janowie Lubelskim, Krasnymstawie i Zamościu (przez całą zimę 1861/62), w 1862 w Zamościu (do wiosny), Krasnymstawie (maj), w 1863 w Krasnymstawie (styczeń) i Puławach.

Następnie przez osiemnaście miesięcy nie grał; przez cały okres, aż do czerwca 1864, mieszkał w Puławach. W czerwcu 1864 wystąpił kilka razy w Lublinie z zespołem pod dyrekcją Pawła Ratajewicza; w tym samym miesiącu zorganizował tu nowy, własny zespół i wyjechał z nim do Radomia, gdzie był dyrektorem prawdopodobnie przez cały sezon 1864/65. W 1865 prowadził zespół w Radomiu (do maja), Kielcach (sierpień–wrzesień) i znowu w Radomiu (listopad), w 1866 w Kielcach, Busku, Olkuszu, Częstochowie (od 8 maja do października) i Piotrkowie (od 8 października do końca roku), w 1867 w Piotrkowie (początkowo sam, a od 19 maja do 2 czerwca prawdopodobnie z Pawłem Ratajewiczem), Częstochowie (czerwiec–lipiec), Sieradzu, Turku, Kole i Wieluniu, w 1868 w Sieradzu, Pińczowie, Busku, Turku (do 16 lipca), Kole (do końca września), Koninie i Radomsku, w 1869 w Kutnie (marzec), Żychlinie (od początku maja do lipca), Brzezinach (od lipca do 16 września), Tomaszowie Mazowieckim i Radomsku (do końca roku), w 1870 w Radomsku (do 2 lutego), Częstochowie, Dąbrowie Górniczej (od lipca do 21 sierpnia), Olkuszu, Tomaszowie Mazowieckim i Radomsku, w 1871 w Miechowie, Pińczowie, Busku, Opatowie i Staszowie, w 1872 w Staszowie, Ostrowcu, Iłży, Opolu, Puławach (25 czerwca – 30 lipca), Dęblinie i Radomiu (sierpień), w 1873 w Puławach, Zamościu, Tomaszowie Lubelskim (od 10 maja), Hrubieszowie, Chełmie(l–17 listopada) i Krasnymstawie(23 listopada – 12 grudnia), w 1874 w Janowie Lubelskim (styczeń), Iłży, Sandomierzu, Opatowie, Kozienicach, znowu w Janowie Lubelskim i Krasnymstawie (1–31 grudnia), w 1875 w Sochaczewie, Ciechanowie, Łowiczu (marzec), Płońsku i Przasnyszu.

W lecie 1875 występował w zespole Józefa Teksla w warszawskim teatrze ogródkowym Eldorado. Potem znowu był dyrektorem własnego zespołu, z którym występował w 1876 w Ciechanowie, Mławie, Rypinie i Dobrzyniu, w 1877 m.in. w Sierpcu (sierpień), w 1878 m.in. w Izbicy (lipiec).

O następnych latach jego działalności brak bliższych danych. Wiadomo tylko, że w 1880 był dyrektorem w Radomiu, w 1881 w Rawie Mazowieckiej (luty) i Skierniewicach (po 27 lutego), w 1882 w Sandomierzu (luty), w 1883 w Sławkowie i Będzinie (grudzień).

W 1884 wycofał się z teatru i osiadł w Piotrkowie. Ostatni raz wystąpił w 1885 w Piotrkowie z zespołem Tomasza Smotryckiego; grał wtedy Cześnika (Zemsta). Blisko czterdziestopięcioletni okres dyrekcji nie zapewnił mu dostatku. Ostatnie lata spędził prawie w nędzy. Aby się utrzymać, sprzedawał swoją bibliotekę. Wspomagali go też składkami aktorzy z teatrów warszawskich.

Był jednym z najbardziej ruchliwych dyrektorów prowincjonalnych w Królestwie Polskim. Jego zespół odwiedzający regularnie przez wiele lat większość miast i miasteczek (niektóre gościły u siebie teatr po raz pierwszy), przyczynił się w dużej mierze do ożywienia życia teatralnego na prowincji.

Wystawiał najwięcej komedii współczesnych, szczególnie dbał o repertuar polski. W żelaznym repertuarze miał takie sztuki jak: Pan Jowialski, Zemsta, Damy i huzary, Dożywocie, Zrzędność i przekora, Żydzi, Opieka wojskowa, Pan Stefan z Pokucia. Skład jego zespołu był przeważnie niewielki (przede wszystkim najbliższa rodzina).

Sam Okoński był aktorem charakterystycznym, chętnie grywał role kontuszowe. Do najlepszych jego ról zaliczano: Jowialskiego (Pan Jowialski) i Anzelma (Szkoda wąsów); inne ważniejsze: Wiórek (Gałganduch, czyli Trójka hultajska), Ekonom (Wesele w Ojcowie), Wincenty Starzycki (Majątek albo imię), Dobrocki (Łukasz spod Łukowa), Cześnik i Rejent (Zemsta). Był autorem dwóch utworów dramatycznych Babia wyspa i Przemiany Owidiusza.

Bibliografia

Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Estreicher: Teatra; Krzesiński: Koleje życia s. 166,216, 218 (il.), 219-221,234, 348, 349, 364, 367, 402, 409, 429, 435; Olszewski: Z kronik teatr, (il.); Simon: Dykcjonarz (tu bibl.); Biesiada lit. 1889 nr 31; EMTA 1889 nr 296 (J. Heppen); Gaz. muz. i teatr. 1866 nr 24-26 (Jan Chrzciciel Okoński. Przyczynek do historii t. prowincjonalnych w Królestwie Polskim); Tyg. ilustr. 1870 nr 115 (il.); Akt zgonu w jednej z parafii w Piotrkowie (wg informacji S. Dąbrowskiego); Chomiński; Jasiński; Krogulski; Krzesiński: Raptularz.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.