Jakub Hempiński
HEMPIŃSKI Jakub (23 VII 1749 w Poznańskiem - 11 IX 1829 Warszawa), aktor. Uczył się w szkole jezuickiej we Wschowie. Od ok. 1768 pracował jako pisarz w kancelarii księcia Sułkowskiego w Rydzynie; występował także w t. dworskim, wyróżniając się w komediach F. Bohomolca. Po przeniesieniu zespołu rydzyńskiego do Warszawy debiutował w 1774 w warsz. T. Narodowym (antrepryza Sułkowskich) w epizodycznej roli w komedii "Małżeństwo z kalendarza". W t. warsz. występował stale do 1781. Początkowo grał tylko role drugorzędne. W. Bogusławski tak opisał ten okres: "Hempiński mając zawsze przed sobą silnego wtedy przez opinią rywala, Świerzawskiego, ledwo do pomniejszych ról pacholików, masztalerzy i tym podobnych mógł się docisnąć. Szczęściem dla niego przełożono kilka sztuk, w których dwóch waletów mają prawie równie znaczące role, jakimi były "Przeszkoda nie przewidziana" i inne, albo takie, w których przeciwnik jego inną główną rolą zajęty, zostawiał mu pole popisania się w roli waleta, jako to "Bliźnięta", "Świętoszek" i tam dalej, podały mu sposobność i doskonalenia swojej zdatności, i mocniejszego publiczności przekonania o wrodzonym jego talencie". Na początku 1781 H. występował w zespole A. i T. Truskolaskich we Lwowie, potem wrócił do Warszawy. W 1784 wyjechał wraz z W. Bogusławskim do Grodna, a w 1785 do Dubna. Od końca 1785 do 1790 występował w Wilnie; należał wówczas wraz z W. Bogusławskim i S. Deszner do spółki kierującej t., zajmował się także wychowaniem młodzieży aktorskiej. W 1790 wrócił do Warszawy, gdzie występował kolejno w T. Narodowym (1790-94), w zespole B. Tuczempskiego (1794-95), A. i T. Truskolaskich (1796-99) i znowu w T. Narodowym pod kier. W. Bogusławskiego (od jesieni 1799 do kwietnia 1814). Od 1807 występował tylko sporadycznie, pracując także jako kasjer i nadzorca wejść na widownię. W 1810 został wpisany na listę aktorów wysłużonych i odtąd wcale nie występował. 11 IV 1824 obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia działalności artyst. (był to pierwszy jubileusz w T. Narodowym); jednak nawet z tej okazji nie wystąpił na scenie.
Należał do najwybitniejszych aktorów swego czasu. "Mylnie uprzedzony - jak pisze W.Bogusławski - o niezgrabności swojej postaci ciała" H. przyjmował początkowo tylko takie role, w których mógł wystąpić w ubiorze polskim. W stroju franc. ukazał się po raz pierwszy w komedii "Amant, autor i sługa". Obdarzony wrodzoną vis comica i wyrazistą mimiką grał role charakterystyczne, takie jak: Prostaczkiewicz ("Mieszczanin szlachcicem"), Fircyk ("Fircyk w zalotach"), Krętosz ("Balik na kredyt"), Szerepeta ("Kulig"), Ekonom ("Nienawiść ludzi i żal"), Pedrillo ("Pustelnik na wyspie Formentera"), Adwokat ("Indianie w Anglii"), Frontyn ("Bigos hultajski"), Ksiądz ("Rozbójnicy"), Postylion ("Zoe"). Zasłynął jako Figaro w "Cyruliku sewilskim" (1779) oraz w "Weselu Figara" (Wilno 1786). W Wilnie występował ponadto w operach - choć nie znał nut i uczył się tylko ze słuchu - śpiewając następujące partie: Paniotta ("Fraskatanka"), Lumaka ("Szkoła zazdrosnych"), Kowal ("Miłość rzemieślnicza"), Don Lopez ("Wyspa Alcyny").
Bibl.: Bernacki: Teatr; Bogusławski: Dzieje T.N. s. 330-339 (il.); PSB IX (J. Lipiński); Rulikowski: Teatr na Litwie s. 18, 21; Szwankowski: Teatr Bogusławskiego; Warsz. t. Sułkowskich; Kur. warsz. 1824 nr 37; Pam. teatr. 1954 z. 3/4 (K. Wierzbicka), 1969 z. 1/2 (J. Jackl, s. 106); Chomiński; Krogulski.
Ikon.: J. Sonntag: Portret, lit., W. Bogusławski: Dzieła dramatyczne. Warszawa 1822, t. IX.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
