Wiktor Grąbczewski
GRĄBCZEWSKI Wiktor, pseud. Gromzeski, Vittorio Edmondi (15 III 1863 - 14 IV 1924 Warszawa), śpiewak, reżyser. Odbył studia agronomiczne w Dublanach, a następnie uczył się śpiewu pod kierunkiem J. Quattriniego. Od 1888 występował na koncertach w Warszawie. Później kształcił się w Paryżu u J. Reszkego oraz w Mediolanie, gdzie w listopadzie 1890 debiutował w partii Germonta ("Traviata") pod pseud. Vittorio Edmondi, którego używał potem podczas występów za granicą. Występował też w Neapolu, Florencji i Bolonii. W końcu 1891 wrócił do Warszawy i po kilku koncertach debiutował 8 I 1892 w T. Wielkim w partii Króla ("Faworyta"). Krytycy ocenili pozytywnie jego dźwięczny głos barytonowy, sugerowano jednak, że nadaje się on raczej na estradę niż do opery. W maju 1892 występował w t. Covent Garden w Londynie, następnie w Ameryce, m.in. w Chicago, Filadelfii, Bostonie i Nowym Jorku. 11 XII 1893 wystąpił po raz pierwszy w nowojorskiej Metropolitan Opera w partii Silvia ("Pajace"). W Stanach Zjednoczonych występował pod pseud. Gromzeski do 1895. Podczas krótkich pobytów w kraju śpiewał tylko na koncertach m.in. w Warszawie. W 1895 przez pewien czas śpiewał partie tenorowe, ale bez powodzenia, wkrótce więc powrócił do repertuaru barytonowego. Próba ta zwiększyła giętkość jego głosu i rozszerzyła skalę możliwości.
25 II 1896 rozpoczął serię występów w warsz. T. Wielkim śpiewając partię Silvia ("Pajace"). Jesienią tego roku został zaangażowany do zespołu opery WTR, w którym pozostawał z przerwami przez dwadzieścia lat. 23 III 1899 ożenił się z Wandą Wichrowską. Wielokrotnie wyjeżdżał na gościnne występy m.in. do Londynu (1897, 1903), Petersburga (1904), Moskwy, Kijowa, Odessy (1911). Na sez. 1905/06 został zaangażowany przez T. Pawlikowskiego na stanowisko kierownika zespołu operowego w t. lwow., ale prasa miejscowa ostro skrytykowała jego działalność na tym stanowisku, a w szczególności dobór repertuaru. W lecie 1906 wrócił do Warszawy. W początku 1915 został głównym reż. T. Wielkiego. 13 II 1915 wystawił "Niemą z Portici". Po kilku miesiącach zrezygnował ze stanowiska z powodu złego stanu zdrowia. W 1916 ustąpił w ogóle z zespołu opery i zajął się działalnością pedagogiczną. Po raz ostatni wystąpił w warsz. T. Wielkim 23 II 1924 w partii Escamilla ("Carmen") na swym jubileuszu trzydziestopięciolecia pracy.
W operze warsz. śpiewał ponad sześćdziesiąt partii, m.in. takie jak: Walenty ("Faust"), Książę de Nevers ("Hugonoci"), Stanisław ("Verbum nobile"), Janusz ("Halka"), Kostryn ("Goplana"), Miecznik ("Straszny dwór"), Konrad ("Jadwiga"), Elio ("Chopin"), Rigoletto ("Rigoletto"). Recenzenci chwalili piękne brzmienie jego głosu, wzorową dykcję i znakomitą technikę, natomiast krytykowali go za to, że na scenach pol. śpiewał często w języku włoskim.
Bibl.: Album teatr. II s. 55 (il.); Pajączkowski: Teatr lwow.; PSB VIII (W. Hordyński); W.H. Seltsam: Metropolitan Opera Annals, New York 1949; EMTA 1892 nr 433, 1896 nr 4; Kur. warsz. 1924 nr 55, 106; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: B. Mazurek: Portret, brąz, płaskorzeźba na grobowcu, cmentarz Powązki, Warszawa, kwatera 29 rząd 1; Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa, SPATiF.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
