Tytus Gembicki
GEMBICKI, Gębicki, Gembiński, Tytus (styczeń 1842 Lulińce pow. Berdyczów - 23 I 1908 Lwów), aktor, dyr. teatru. Był mężem - Julii G., ojcem -> Heleny G. Pochodził z pol. szlacheckiej rodziny. Ukończył cztery klasy gimn. w Kijowie; następnie został oddany w Berdyczowie do klasztoru Karmelitów, skąd uciekł; pracował potem w miejscowym sądzie powiatowym oraz jako sekretarz policmajstra. Od maja 1859 do września 1861 występował w t. w Berdyczowie, najpierw pod dyr. P. Zielińskiej (początkowo pracował bezpłatnie; grał tu w sztukach pol., ukr. i rosyjskich). Z kolei występował w Kijowie, a następnie w Żytomierzu (do 1863). Brał udział w powstaniu styczniowym; następnie do 1867 występował w zespole baletowym, m.in. w Odessie, Konstantynopolu i na Krymie. W 1867 założył własny zespół teatr, ros.-ukr. w Chotynie w Besarabii, ale już w listopadzie lub grudniu tego roku przyłączył się ze swym niewielkim zespołem do t. ros.-ukr. pod dyr. E. Baczyńskiego w Kamieńcu Podolskim. W 1868 występował w zespołach wędrownych w Galicji, m.in. w Kamieńcu Podolskim, Latyczowie, Proskurowie, Starokonstantynowie, Mohylowie. W marcu 1869 przybył do Lwowa i zaangażował się do t. ukr. pod dyr. A. Molenckiego, z którego zespołem występował do marca 1870, m.in. w Przemyślu, Stryju, Drohobyczu, Brzeżanach, Tarnopolu i ponownie we Lwowie. W tym okresie poślubił aktorkę Julię Poduchowicz. W 1870-83 występował w zespole ukr. pod dyr. E. Baczyńskiego we Lwowie i w objazdach w wielu miastach Galicji Wsch., m.in. w Stanisławowie, Przemyślu, Winnicy, Tarnowie, Rzeszowie i Szczawnicy, biorąc udział zarówno w przedstawieniach ukr. jak i polskich. W sez. 1872/73 występował też w Tarnowie w pol. zespole P. Woźniakowskiego. W zespole Baczyńskiego wyróżnił się jako zdolny aktor; kontynuował również zapoczątkowaną poprzednio w zespole Molenckiego pracę nad przeróbkami i przekładami na jęz. ukr. komedii i wodewilów. W 1883-85 występował w zespole ukr. J. Biberowicza i J. Hryniewieckiego, od pocz. 1885 do końca maja 1889 znowu pod dyr. E. Baczyńskiego w zespole pol.-ukr. (m.in. w lutym 1888 gościnnie w Krakowie), od czerwca 1889 do maja 1893 w t. ukr. Tow. Ruska Besida we Lwowie i w objazdach. W 1893-96 nie występował; mieszkał w Sanoku, przyjął obywatelstwo austr., pracował jako agent tow. asekuracyjnego "Dniestr", pisał wspomnienia. W 1896 zaczął występować w pol. zespołach objazdowych. Od poł. 1897 został ponownie zaangażowany do t. ukr. Tow. Ruska Besida i 23 VI 1898 podczas występów zespołu w Przemyślu obchodził jubileusz czterdziestolecia pracy scenicznej. Od 1 VII 1898 do 15 VII 1900 był dyrektorem t. ukr. Tow. Ruska Besida, z którym występował gościnnie w Krakowie (maj 1900) i Lwowie (1901; tu również 12 VII 1901 G. powtórnie obchodził jubileusz czterdziestolecia pracy artyst.). W późniejszych latach już nie występował.
Z repertuaru pol. grał m.in. Majora ("Damy i huzary"), Szydełkę ("Gałganduch, czyli Trójka hultajska"), Cześnika ("Zemsta"), Wojewodę ("Mazepa"); z repertuaru ukr. m.in. Semena ("Hnat Prybłuda"), Łupę ("Ukraińcy"), Stefana ("Student na wędrówce"), Makohoneńkę ("Natalka Połtawka"), Puzyra ("Chaziajin"). Był autorem dwóch książek wyd. w jęz. ukr.: wspomnień i autobiograficznych notatek pt. "Ne tak skłałoś, jak hadałoś. Opowidanie staroho burłaka", Kołomyja 1893 (wyd. I), 1913 (wyd. III uzupełnione) oraz "Istorija osnowania i rozwoju ruskonarodnoho teatru w Hałyczyni", Kołomyja 1904.
Bibl.: U.R.E.; Ukr. teatr t. I; Difo 1908 nr 17; EMTA 1901 nr 29; Świat 1892 nr 10 (K. Estreicher); Afisze, Bibl. Jagiell., IS PAN; Materiały R. Pyłypczuka, Kijów.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
