Jan Chełmikowski
CHEŁMIKOWSKI Jan (ok. 1800 - ok. 1873 Wilno), aktor, śpiewak, dyr. teatru. Był mężem -> Amelii Ch. z Żukowskich, ojcem -> Wandy Ch. Debiutował w 1827 w Wilnie (prawdopodobnie 23 VIII); jedną z pierwszych jego ról był Hrabia Jakub ("Cudzoziemczyzna"). W 1829 należał w t. wil. już do grona wybitniejszych aktorów. W 1832 występował w zespole A. Żukowskiego w Mińsku Litewskim; w 1835-36 prawdopodobnie występował w Wilnie; na pewno grał tam w sez. 1836/37 i 1837/38. Latem 1838 dawał przedstawienia z aktorami wil. w Brześciu Lit., w 1839 grał w zespole J. Szymkajły w Płocku. Od końca maja do końca sierpnia 1839 kierował zespołem w Brześciu Litewskim, w 1841 występował w t. wil., w sez. 1844/45 (od poł. października 1844) prowadził t. w Mińsku Litewskim; następnie powrócił do Wilna, gdzie występował stale do 1862, wyjeżdżając tylko czasem na występy do Mińska Litewskiego, Mohylewa (w 1861 w zespole pod dyr. Wołgina) i Grodna. M. Rulikowski błędnie podał (s. 73), że Ch. w sez. 1858/59 był dyr. w Grodnie; dotyczy to -> T.A. Chełchowskiego. W 1859-61 występował bez przerwy w t. wil. za dyr. K. Szlagiera. W 1862 prawdopodobnie na stałe opuścił Wilno i występował odtąd na terenie Królestwa Polskiego. W 1863 był aktorem i reżyserem w Płocku, w sez. 1864/65 (do 2 IV 1865) kierował tamtejszym t., a następnie w tym roku jeszcze był dyr. w Radomiu i w Kielcach i występował w zespole P. Ratajewicza w Lublinie. W 1866 prowadził wspólnie z K. Sulikowskim zespół, z którym występował we Włocławku (od czerwca do pocz. listopada) i w Łowiczu. Następnie występował: w sez. 1866/67 w zespole A. Trapszy (Lublin, Piotrków), od maja 1867 w zespole P. Ratajewicza (Kielce, Siedlce, Płock, Włocławek), później w zespole L. Ortyńskiego (Kalisz), w 1868-69 w zespole P. Ratajewicza w Lublinie i w Płocku, a w sez. 1869/ 70 występował w Łodzi, gdzie prawdopodobnie zimą 1870 krótko kierował zespołem. W 1871 należał do zespołu działowego w Łęczycy, następnie występował w zespole Pauliny Carmantrand w Kole, a w 1872 w zespole K. Łobojki w Piotrkowie. Uważany był za dobrego aktora, chociaż zarzucano mu monotonię w grze. Posiadał korzystne warunki sceniczne do ról amantów, wcześnie jednak zaczął grać role charakterystyczne. Śpiewał również w operach. Ważniejsze role dram.: Protnicki ("Figle pazia"), Akczyc ("Wujaszek całego świata"), Janusz ("Pan Jowialski"), Gustaw ("Śluby panieńskie"), Książę ("Domy polskie"), Brzechwa ("Wąsy i peruka"). Major ("Podróżomania"), Chodkiewicz ("Barbara Radziwiłłówna" A.E. Odyńca), partie operowe: Alfons ("Faworyta"), Lord Artur ("Łucja z Lammermooru").
Bibl.: Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Estreicher: Teatra; Miller: Teatr i muzyka na Litwie; Pam. Sceny warsz. 1840 s. 174, 179, 180; Rulikowski: Teatr na Litwie s. 59, 62, 63, 70, 73, 74, 78, 81, 87, 89; Simon: Dykcjonarz; Wizerunki i Roztrząsania Naukowe. Poczet nowy, t. 21, Wilno 1838 s. 139-141; Dz. warsz. 1853 nr 24, 1866 nr 203; Kur. warsz. 1845 nr 12, 1854 nr 168, 1859 nr 65, 1865 nr 36, 1868 nr 64; Nasza Scena 1937/38 nr 5 (S. Dąbrowski); Ziemia Kujawska 1968, odb. (S. Dąbrowski s. 54); Afisze, IS PAN; Afisze Bucholtzów, WAP Lublin; Krzesiński: Raptularz.
Ikon.: NN: Portret, miniatura, ok. 1840 - MNKraków; Fot. pryw. (tbl. P. Ratajewicza) - IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
