Aleksander Carmantrand
CARMANTRAND, Carmantrant, Aleksander (ok. 1840 Warszawa – 19 kwietnia 1882 Płock),
aktor, tancerz, dyrektor teatru.
Był synem Karola Carmantranda, nauczyciela śpiewu i kompozytora, oraz Wiktorii Bogumiły z Bilonowiczów, mężem Pauliny Carmantrand. Uczył się w gimnazjum realnym, a od 1858 w warszawskiej Szkole Dramatycznej i pod kierunkiem Jana Tomasza Seweryna Jasińskiego; brał również lekcje tańca.
Debiutował w styczniu 1861 w Kownie. Od kwietnia do sierpnia 1862 występował w zespole Pawła Ratajewicza w Lublinie i Radomiu; grał wówczas m.in. rolę Kapitana Duflona (Zaręczyny przed frontem). Możliwe, że już w 1864 zorganizował na krótko własny zespół i występował z nim w Łowiczu; jeszcze w tym roku występował z zespołem angielskiego akrobaty J. Chapmana w Suwałkach. Na sezon 1864/65 zaangażował się do zespołu Jana Chełmikowskiego w Płocku. 23 sierpnia 1865 poślubił w Warszawie Paulinę Husenoder (Hausenoder), potem aktorkę. Od połowy września 1865 występował w Płocku, od stycznia 1867 w zespole Feliksa Stobińskiego w Kaliszu. W 1867 był krótko dyrektorem zespołu w Radomiu, a od maja do grudnia tego roku występował w Kaliszu w zespole Lucjana Ortyńskiego. Równocześnie dawał lekcje tańca. W końcu maja 1868 objął po Lucjanie Ortyńskim w Kielcach kierownictwo zespołu, następnie wyjechał z zespołem do Radomia, ale już w czerwcu wrócił do Kielc, gdzie dał do 13 stycznia 1869 sześćdziesiąt przedstawień. W tymże roku występował ze swym zespołem w Piotrkowie (od 15 stycznia do kwietnia), Częstochowie (od maja i ponownie w sierpniu), Ciechocinku (lipiec), Łowiczu (wrzesień), Włocławku (od 13 września do listopada), znowu w Piotrkowie (od listopada 1869 na pewno do 21 stycznia 1870, może nieco dłużej); w 1870 prowadził zespół w: Piotrkowie, Łodzi (luty, ponownie w kwietniu), Częstochowie (marzec), Ciechocinku (maj-czerwiec), Włocławku (do 12 września), Łodzi. Od 31 lipca do 12 sierpnia 1871 wraz z żoną Pauliną Carmantrand, prowadził warszawski teatr ogródkowy Prado. Na początku 1872 należał do zespołu Konstantego Łobojki w Piotrkowie, od 14 marca do 21 kwietnia 1872 prowadził teatr w Kaliszu, latem występował w warszawskich teatrach ogródkowych Alhambra i Tivoli, następnie grał w zespole Józefa Teksla w Suwałkach, a w listopadzie tego roku wyjechał do Kalisza. Możliwe, że w Kaliszu prowadził wtedy teatr, ale krótko, bo jeszcze w tym roku przeniósł się do zespołu Karola Doroszyńskiego. W 1873 występował w Piotrkowie w zespole Józefa Teksla, w Płocku (wiosna) i w warszawskim teatrze ogródkowym Eldorado (lato), w sezonie 1873/74 w zespole Pawła Ratajewicza w Piotrkowie, w 1874–80 stale w zespole Józefa Teksla, m.in. w Łodzi, Kaliszu, Płocku, Piotrkowie, a latem – w warszawskich teatrach ogródkowych, gdzie nawet zdobył wówczas pewną popularność. Następnie występował w zespole Feliksa Krotkego i Rufina Morozowicza w Piotrkowie (zima 1880/81), Kielcach (marzec 1881) i warszawskim teatrze ogródkowym Eldorado (lato 1881), potem w zespole Bolesława Kremskiego w Płocku (od jesieni 1881), gdzie prawdopodobnie pozostał do śmierci.
Grał role różnorodne, w których - wg opinii czasopisma „Mucha” - „doskonałości często jest bliski, jeśli nie grzeszy… zbytnim zapałem”. Na ogół cieszył się opinią dobrego i inteligentnego aktora. Niekiedy śpiewał także w operetkach (partie barytonowe) i tańczył w baletach. Ważniejsze role: Bartek Kozica (Emigracja chłopska), Julian (Chłopiec okrętowy), Gałdziński (Febris aurea), Geldhab (Pan Geldhab), Falstaff (Wesołe kumoszki z Windsoru), Ignacy (Marcowy kawaler), Kalchas (Piękna Helena), Nick (Maria Stuart Juliusza Słowackiego), Franciszek Moor (Zbójcy).
Bibliografia
Estreicher: Teatra; Filler: Melpomena; Kaszyński: Dzieje sceny kaliskiej; Krzesiński: Koleje życia s. 423 (il.), 424,426, 475; Antrakt 1876 nr 8, 12; Dz. warsz. 1867 nr 269; Gaz. kieł. 1881 nr 19; Gaz. pol. 1867 nr 106, 188, 201, 285; Kur. codz. 1869 nr 32, 70 , 1870 nr 19; Kur. warsz. 1865 nr 232, 1868 nr 268; Mucha 1875 nr 31 (il.); Tyg. ilustr. 1870 nr 115 (il.); Ziemia Kujawska 1968, odb. (S. Dąbrowski s. 57; tu il.); Afisze, Bibl. Jagiell., IS PAN; Krogulski.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.
