Osoby

SAMELCZAK JÓZEF WALENTY (1912-1994) - organista, dyrygent, pedagog, kompozytor, działacz społeczny;
Urodził się 4 II 1912 w Słupi Kapitulnej pod Rawiczem w rodzinie o dużych tradycjach muzycznych. Był jednym z pięciorga dzieci Józefa i Zofii Elżbiety z Kurzów.
Od dziecka uzdolniony muzycznie. Jego pierwszym nauczycielem okresie nauki w szkole podstawowej był ojciec, organista w miejscowym kościele. W latach 1922-1928 kształcił się w klasycznym, zreformowanym gimnazjum w Kościanie. W latach 1928-1935 studiował w poznańskim Konserwatorium Muzycznym pod kierunkiem ks. prof. W. Gieburowskiego (śpiew chóralny), F. Nowowiejskiego (kompozycja), J. Pawlaka (organy) i S.B. Poradowskiego (harmonia). Dyplom uzyskał dopiero po wojnie, w 1950, jako absolwent Wydziału Pedagogicznego poznańskiej PWSM.
W latach 30. był organizatorem i kierownikiem wielu chórów. W 1930 prowadząc chór kościelny w Mosinie wystawił skomponowaną przez siebie operetkę Słowiczek. W 1933 jako dyrygent chóru pw. Św. Cecylii, wystapił w Opalenicy na koncercie chopinowskim, z którego dochód miał być przeznaczony na sprowadzenie ciała Chopina do kraju. W latach 1935-1937 kierował chórami i orkiestrą Towarzystwa św. Grzegorza w Buku, z którymi wykonywał utwory F. Ścigalskiego (msze, oratoria, jutrznie, nieszpory, litanie, Te Deum). W 1938 jako organista klasztoru oo. Benedyktynów w Lubiniu studiował podstawy chorału gregoriańskiego wg szkoły benedyktynów w Solesmes.
W latach 30. w Wyskoci k. Turwi wraz z bratem Janem Mieczysławem wydawał czasopisma muzyczne "Przyjaciel Organisty" i "Biblioteka Muzyczna Organisty".
Podczas wojny pracował jako robotnik leśny w majątku Turew w pow. kościańskim. Tuż po wojnie był kapelmistrzem orkiestry wojskowej przy R.K.U. w Kościanie. Równocześnie był organistą w miejscowej farze. W latach 1945-1946 zorganizował w mieście kilka koncertów instrumentalno-wokalnych.
Od 1947 na trzy lata związał się z Lesznem. Tu pracował jako pedagog-muzyk w Liceum Pedagogicznym im. A. Komeńskiego, uzyskując w 1949 dyplom nauczyciela. W latach 1947-1950 kierował chórem im. B. Dębińskiego, wystawiając z tym zespołem operetki Offenbacha i Turowskiego. Był także organizatorem koncertów opartych na Sonetach krymskich z muzyką S. Moniuszki.
Od 1950 do 1966 mieszkał i pracował w Krotoszynie. Był tam pierwszym dyrektorem Społecznej Szkoły Muzycznej, powołanej 10 IX 1958, oraz nauczycielem śpiewu i muzyki w Liceum Pedagogicznym TPD, przy którym przez 16 lat prowadził reprezentujący wysoki poziom artystyczny chór. Z zespołem występował na akademiach i koncertach (ponad 500 razy), a w 1957 dwudziestokrotnie wystawił operę Jaś i Małgosia własnego autorstwa. Z chórem brał też udział w koncercie szkolnych zespołów artystycznych, zorganizowanym w ramach lII Wielkopolskiego Festiwalu Kulturalnego w Poznaniu (1966). W 1950 roku zorganizował także chóry przy Powiatowym Domu Kultury i przy Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Krotoszynie. Z zespołami tymi wielokrotnie urządzał koncerty. Z okazji 550-lecia Krotoszyna (1965) ze specjalnie na tę okazję zorganizowanym tysiącosobowym chórem i orkiestrą dętą wykonał skomponowaną na jubileusz Pieśń o Krotoszynie. Był także organizatorem Społecznego Ogniska Muzycznego (1957) oraz patronującego mu Krotoszyńskiego Towarzystwa Muzycznego. W 1958 założył Chór Nauczycielski, a w 1963 Dziecięcy Zespól Instrumentalny przy Szkole Podstawowej w Zdunach.
Po likwidacji liceów pedagogicznych w 1966 przeniósł się do Kalisza, gdzie aż do śmierci mieszkał przy ul. 3 Maja 5. Początkowo pracował jako kierownik sekcji muzycznej w Technikum Budowy Fortepianów im. G. A. Fibigera. W latach 1966-1969 prowadził tu chór mieszany. W IX 1966 objął stanowisko dyrektora Państwowej Szkoły Muzycznej I i lI stopnia w Kaliszu. Funkcję tę piastował do przejścia na emeryturę w 1973. W 1966 (15 IX) założył Chór Nauczycielski. Z myslą o chórze napisał i skomponował piosenkę Nad Prosną. Po latach utwór nagrał i wydał na własnej płycie Chór "Kopernik", działający przy III LO im. M. Kopernika w Kaliszu. W kaliskim Teatrze im Bogusławskiego oraz w Krotoszynie, Inowrocławiu, Kościanie i Kędzierzynie ponad 70 razy dyrygował własną operą Jaś i Małgosia. W przedstawieniu brał udział 45 osobowy zespół solistów oraz chór i orkiestra PSM II stopnia w Kaliszu. Z tym samym zespołem oraz połączonymi chórami nauczycielskimi z Łowicza, Wrocławia i Poznania brał udział w stolicy Wielkopolski w uroczystym wykonaniu jego kantaty Calisia. Utwór zadedykował Kaliszowi w 24. rocznicę wyzwolenia spod okupacji hitlerowskiej (23 I 1969). W latach 1970-1980 prowadził chór przy cukrowni w pobliskim Zbiersku. W latach 1971-1980 kierował Chórem Mieszanym przy Radzie Zakładowej Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Spożywczego i Cukrowniczego Cukrowni "Zbiersk", z którym w 1973 wystąpił w dokumentalnym filmie G. Dubowskiego Jagum jechał do Kalisza. Motywem przewodnim filmu była piosenka Samelczaka Nad Prosną.
Przez całe życie prowadził ożywioną działalność pedagogiczną, społeczną i organizatorską. Obok dyrygentury od lat 30. zajmował się także komponowaniem. Napisał ponad 100 pieśni solowych i chóralnych, ponad 100 piosenek szkolnych, 2 kantaty świeckie na głosy solowe, chór i orkiestrę, cykl fug i preludiów na organy, utwory fortepianowe, operetkę Słowiczek, dwie opery dziecięce Jaś i Małgosia (1957; kaliska prem. 16 II 1970) oraz Czarnoksiężnik Aton (1961), a także trzyaktową operę Giaur (1971) z własnym librettem opracowanym wg legendy o Turczynkach z Goszczanowa. Osobną, bardzo bogatą kartę w karierze kompozytorskiej Samelczaka stanowiła twórczość o charakterze religijnym. Składały się na to kilkadziesiąt pieśni, m.in. Zdrowaś Maryja (1940), Pieśń do Matki Boskiej Pępowskiej (1984), Pieśń o św. Józefie Kaliskim (1985), kantata Magnificat (1936), kilka mszy, oratorium Koniec świata (1946), opracowania 335 pieśni dla klasztoru Karmelitanek Bosych w Niedźwiadach. Był zasłużonym wychowawcą i nauczycielem szerzącym kulturę muzyczną wśród dzieci i młodzieży. Przez wiele lat współpracował z Polskim Radiem w opracowywaniu szkolnych audycji radiowych. Był autorem referatów i prac pedagogicznych z zakresu muzyki, m.in. opracowania Metoda względna czy absolutna w nauczaniu czytania nut głosem ("Śpiew w szkole" 1958 nr 6). Z jego inicjatywy w Sali koncertowej PSM w Kaliszu zamontowano czternastogłosowe organy firmy Schlag und Sohne.
Wielokrotnie nagradzany i odznaczany, m.in. Odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1963), Medalem Rady Postępu Pedagogicznego (1965), Złotą Odznaką ZNP (1970), Złotym Krzyżem Zasługi (1973), Złotą Odznaką Zasłużonego Działacza Związku Pracowników Przemysłu Spożywczego i Cukrowniczego (1978), Złotą Odznaką Honorową Polskiego Związku Chórów i Orkiestr. Był także laureatem nagrody artystycznej Miasta Poznania i Województwa Poznańskiego (1966). Oraz Nagrody Wydziału Kultury PWRN w Poznaniu (1968).
Zmarł 3 IX 1994 w Kaliszu. Pochowany na cmentarzu w Środzie Wielkopolskiej (sektor IX), rodzinnym mieście żony.
Żonaty z Zofią Frąckowiak. Miał dwoje dzieci, syna Krzysztofa Grzegorza i córkę Małgorzatę Marię.

Bibliografia: Androchowicz A., Józef Samelczak - artysta zapomniany, "Średzki Kwartalnik Kulturalny" 2006 nr 5; Androchowicz A., Kaliskie lata Józefa Samelczaka, "Zeszyty KTPN" 2007 nr 10; "Biuletyn Powiatowy 1945" nr 234; "Głos Wielkopolski" 1952 nr 263, 1957 nr 78, 1966 nr 169; Samelczak J., Calisia nad Prosną - z kronik Chóru ZNP w Kaliszu (maszynopis), Kalisz 1969; Urbańska B., Cmentarz średzki, Środa 2004; Walczak K., Wańka D., Pół wieku Technikum Budowy Fortepianów im. Gustawa Arnolda Fibigera w Kaliszu (1954-2004), Kalisz 2004; Winowicz K., Wykaz twórczości Józefa W. Samelczaka (maszynopis);
Ponadto wykorzystano dokumenty rodziny Samelczaków;
Źródło: Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej. Ziemia kaliska, tom 3 (autor hasła Andrzej Androchowicz)