Irena Brzezińska
IRENA BRZEZIŃSKA Władysława, z Nowińskich, 1° v. Mora-Brzezińska, także Kora-Brzezińska. 2° v. Garrett
(25 czerwca 1911 Warszawa – 12 kwietnia 1994 Warszawa),
aktorka
Była córką Juliana Nowińskiego i Zofii z Szubertów; jej pierwszym mężem był artysta malarz i publicysta Kazimierz Mora-Brzeziński (ślub 15 sierpnia 1933); drugim lekarz-dentysta Henryk Garrett (ślub 12 lutego 1950 w Londynie). Przed II wojną światową przed nazwiskiem używała niekiedy przydomku Mora, po wojnie pseudonimu Kora, przyjętego w czasie niemieckiej okupacji.
W 1939 ukończyła Wydział Sztuki Aktorskiej PIST-u, na egzaminie publicznym wystąpiła we fragmencie Męża i żony (Elwira) i Cyda (Szimena) i wg Stefanii Podhorskiej-Okołów: „wykazała pierwszorzędne zalety heroiny dramatycznej w wielkim stylu. Niski, doskonale postawiony głos o metalicznym, a jednocześnie ciepłym brzmieniu, dyskrecja w wydobywaniu efektów dramatycznych, powściągliwość w geście i mimice, a wreszcie piękna aparycja i wyrazista twarz, oto broń, z jaką młoda artystka wstępuje w szranki teatralne. Żadnego zgrywania się, żadnych pospolitych efektów, godność i spokój, wyraźne wygłaszanie tekstu przy właściwym utrzymaniu trudnej rytmiki wiersza Wyspiańskiego”. Na sezon 1939/40 zaangażowała się do Teatru Miejskiego na Pohulance w Wilnie i występowała w jego zespole do czerwca i 1941 (od 1940 Państwowy Polski Teatr Dramatyczny), w rolach takich, jak: Michalina (Spadkobierca), Księżna Elżbieta (Rejtan), Rozyna (Szkarłatne róże), Iza (Żeglarz), Hanka (Moralność pani Dulskiej), Lena (Papa Nikoluzos), Helena Miedwiediewa (Sława), Liszka (Daleka droga), Szimena (Cyd). Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej wróciła do Warszawy. Brała udział w tajnych koncertach, wieczorach artystycznych i przedstawieniach Teatru Żołnierskiego Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej, np. w 1943–44 występowała w tytułowej roli w Pani Twardowskiej Aleksandra Maliszewskiego (w programie składanym). Działała w konspiracji; była kierowniczką kancelarii zastępcy Dowódcy Wojsk Łączności i sekretarką działu Zaopatrzenia Pieniężnego Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, następnie Armii Krajowej; w szeregach AK walczyła w powstaniu warszawskim jako łączniczka (pseud. Kora). Po upadku powstania została wywieziona do obozu jenieckiego dla kobiet w Molsdorf w Niemczech; brała udział w przedstawieniach teatru obozowego, zorganizowanego przez Olgę Żeromską.
Po wyzwoleniu obozu przyjęła zaproszenie Jadwigi Domańskiej i Wacława Radulskiego i wstąpiła do Teatru Dramatycznego 2 Korpusu w Recanati we Włoszech. W listopadzie 1945 zagrała tu tytułową rolę w Mirandolinie, następnie wystąpiła jako Klara (Śluby panieńskie) i Rozyna (Szkarłatne róże). W sierpniu 1946, z częścią zespołu Teatru Dramatycznego 2 Korpusu, przybyła do Wielkiej Brytanii i zamieszkała w Londynie. Występowała w tym teatrze aż do jego rozwiązania w sierpniu 1948. Wzięła udział w widowisku Droga Konrada (styczeń 1947), zagrała rolę Anny (Spotkanie, styczeń 1948) i Maryny (Wesele, maj 1948). W listopadzie 1948 zagrała Helenę (Pan Jowialski), jedynym przedstawieniu Sceny Polskiej Mariana Hemara. W 1950–65 pracowała ze swym drugim mężem w prywatnym gabinecie, jako asystentka stomatologa. Współpracowała nadal z teatrami emigracyjnymi, m.in. z Teatrem Komedia Leopolda Skwierczyńskiego (występowała np. w Roxy), Teatrze Nowym Stanisława Belskiego (grała Ksantypę w Obronie Ksantypy, 1955), Teatrze dla Dzieci i Młodzieży Syrena. W Teatrze Polskim ZASP-u wystąpiła m.in. jako: Jewdocha (Sędziowie, 1951; otrzymała nagrodę przyznaną przez Towarzystwo Przyjaciół Teatru Polskiego), Barbara (Zygmunt August, 1952), Ksawera Deybel (Noce narodowe, 1955), Muza (Wyzwolenie, 1957), Irena (Przygoda florencka, 1957), Feniksana (Książę Niezłomny, 1958; wg Marii Danielewiczowej „interpretowała rolę zbyt solennie, majestatycznie, po królewsku, za mało po kobiecemu. Głos brzmiał nisko, surowo. Była to jednak kreacja z wielkiego teatru i przemyślana w szczegółach”), Dama (Adwokat i róże, 1961), Aktorka (Kochany kłamca, 1965), Felicja (Pierwiastek z minus jeden, czyli Najpiękniejszy dzień w życiu, 1966), Lebenbaumowa (Rodzina, 1968), Matylda von Zahnd (Fizycy, 1969), Podstolina (Zemsta, 1970), Panna Małgorzata (Ciotunia, 1972), Doryna (Świętoszek, 1973; wg Stanisława Balińskiego była „świetna”, „pełna życia i temperamentu”, a wg Tamary Karren „energiczna, wygadana, dowcipna budziła zachwyt i radowała, że tyle jej na scenie”), Giza (Zabawa w koty, 1979), Agata (Gwałtu, co się dzieje, 1981). Kilkakrotnie na tej scenie reżyserowała, np. Moralność pani Dulskiej (27 listopada 1959; pod szyldem Teatru Rozmaitości; wystąpiła w roli Tadrachowej) oraz Uczciwego złodzieja (1961) i Łowców mgły (1963), a w 1981 wspólnie z Tolą Korian przedstawienie pt. Wszystkiego po trochu, złożone z fragmentów utworów Fredry, Zapolskiej, Wyspiańskiego.
Brała udział w wielu uroczystych akademiach, koncertach i widowiskach, m.in.: Za naszą i waszą wolność (1954), Rycerskim szlakiem (1956), Żywa legenda (1967), Na polu chwały (1969), w wieczorze autorskim Mariana Hemara, na którym recytowała tłumaczone przez niego ody Horacjusza (1971). Działała w ZASP-ie za Granicą; w 1957–58 należała do Zarządu, a w 1961 do Komisji Artystycznej.
W 1982 w PWST w Warszawie brała udział w uroczystej sesji z okazji 50-lecia powstania PIST-u. W 1988 wróciła na stałe do Polski, a w 1991 reaktywowała swoje członkostwo w ZASP‑ie w Polsce.
Bibliografia
Almanach 1993/94; Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95 (il.); Boy: Pisma t. 28; Ciecierski: Zwyczajne życie; Hemik Spalińska: Życie teatr. (il.); Łoza: Czy wiesz; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny (il.); Mieszkowska: Hemar; Mieszkowska: Była sobie piosenka; Mirecki: Wozem Tespisa s. 56, 57, 63, 81, 108, 109; Mościcki: Teatry 1939 (S.Podhorska-Okołów); Piekarski: Pol. t. jenieckie t. 2; Teatr i dramat pol. emigracji; Wilski: Szkolnictwo; Dz. Pol. i Dz. Żołnierza 1958 (17 IX); Orzeł Biały 1959 (10 XII), 1973 (15 II; S. Baliński); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 215,258–262, 1986 z. 2–3 s. 345, 354–358, 1988 z. 1–2 116–33, 49, 59–99, 104 (il.), 1991 z. 3–4 s. 678, 1995 z. 1–2 s. 56, 65, 1997 z. 1–4 s. 317, 586, 615, 619 (il.), 1998 z. 1–2 s. 44–52 (il.); Tydzień Pol. (Londyn) 1973 (31 III; T. Karren); Życie Warsz. 1994 nr 89,91; Akt ślubu wpis nr 1/470/1992 oraz zgonu nr V/1021/1994, Arch. USC Warszawa; Arch. Emigracji, Toruń; Archiwalia i fot., Arch. PAN Warszawa (Kolekcja „Artyści emigracyjnej Melpomeny”, dar A. Mieszkowskiej).
Ikonografia
L. Jeśmanowicz: B. jako Antonia Sanger (Tessa), z S. Jaśkiewiczem, karyk., rys., tusz, kredka, i B. w roli (Cieszmy się życiem), karyk. w grupie., rys., oł., kredka, piórko, ok. 1941 — Pracownia Dokumentacji Teatru IS PAN; Fot. — IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. 3, A-Ł, IS PAN, Warszawa 2017, s. 118–119. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
