Maria Bissen-Janowska
BISSEN-JANOWSKA Maria (działała 1883-1912), aktorka. Była córką Feliksa Bissena, dyr. cukrowni, żoną -> Czesława Janowskiego. W 1883-85 występowała w t. pozn. pod nazwiskiem Bissen. 14 IV 1885 w Poznaniu wyszła za mąż za Czesława Janowskiego. Używała odtąd nazwiska Janowska lub Bissen-Janowska. W sez. 1885/86 występowała w t. krak., gdzie grała już ważne role, m.in. Klarę ("Śluby panieńskie"), Goplanę ("Balladyna"). W czerwcu 1886 wystąpiła na wieczorze artyst. w Rzeszowie. W 1887-90 występowała znów w t. pozn. i z jego zespołem była w lecie 1890 w warsz. t. ogr. Wodewil, 1890-95 występowała w t. łódz. (dyr. K. Kopczewski, od 1891 Cz. Janowski). Brała też udział w objazdach zespołu łódzkiego. We wrześniu 1894 debiutowała w WTR w roli Magdaleny ("Gniazdo rodzinne"). W maju 1895 występowała gościnnie w T. Miejskim w Krakowie grając m.in. Cypriannę ("Rozwiedźmy się") i Zofię ("Flirt"). Po rezygnacji Cz. Janowskiego ze stanowiska dyr. t. łódz. należała do zespołu objazdowego, którym kierował on do 1900. We wrześniu 1896 znów debiutowała w WTR grając role Cyprianny ("Rozwiedźmy się"), Amelii ("Oj, mężczyźni, mężczyźni") i Klary ("Właściciel kuźnic"). W lutym 1898 występowała gościnnie w zespole M. Wołowskiego w Łodzi. W sez. 1901/02 została zaangażowana do zespołu t. łódz., z którym w lecie 1902 wyjechała do warsz. t. ogr. Bagatela. W 1902-1905 występowała w T. Ludowym w Warszawie, w 1906 uczestniczyła w objeździe miast Ukrainy w zespole Cz. Janowskiego, a w 1906-1908 należała do jego zespołu w Łodzi. W 1912 występowała gościnnie w Lublinie.
S. Koźmian oceniał ją powściągliwie: "Postawa okazała, intonacja głosu za ostra. Umie rozmawiać na scenie"; wg A. Grzymały-Siedleckiego "była to amantka o niezwykłej ekspresji uczuciowej". Jej role to m.in. Katarzyna ("Madame Sans Gine"), Młynarka ("Zaczarowane koło"), Gwinona ("Lilla Weneda").
Bibl.: Błeszyński: Glikson s. 14, 15; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Koryzna I s. 155, 161, 166, 168, II s. 16; Koźmian: Teatr; Olszewski: Z kronik teatr.; EMTA 1894 nr 574, 1896 nr 39, 1902 nr 46; Scena i Sztuka 1908 nr 11 (11,).
Ikon.: W.: Portret z Cz. Janowskim, karyk., akw., ok. 1894 - MNKraków (zb. Czapskich); Fot. pryw. - zb. S. Dąbrowskiego.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
