Bonawentura Kudlicz
KUDLICZ Bonawentura (12 lipca 1780 Pleszew – 10 sierpnia 1848 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor teatru.
Był synem Mateusza Kudlicza i Teresy z Kępińskich, mężem Balbiny Rostowskiej.
W 1801 grał w orkiestrze teatralnej w Kaliszu. Jako aktor debiutował 27 czerwca tegoż roku w występującym w Poznaniu warszawskim zespole Teatru Narodowego (pod dyr. Wojciecha Bogusławskiego) w roli Susceptowicza (Szkoła obmowy) i został zaangażowany. W warszawskim Teatrze Narodowym występował do końca życia. W 1802–11 brał udział w wyjazdach zespołu Teatru Narodowego na występy gościnne do Poznania, Kalisza, Białegostoku, Krakowa i Gdańska. W 1805 otrzymał pierwszy benefis. W lipcu 1812 razem z L.A. Dmuszewskim grał gościnnie w teatrze w Wilnie. Od 1 lipca 1814 do 1842 pełnił funkcję reżysera Teatru Narodowego. W 1814–18 był akcjonariuszem tego teatru.
Od 14 lutego 1815 został nauczycielem „dramatyki praktycznej” (gry scenicznej) w warszawskiej Szkole Dramatycznej i funkcję tę pełnił aż do chwili jej zamknięcia w 1830 i potem znowu w 1835–42 (był wtedy także kierownikiem szkoły).
W sezonach letnich 1823 i 1824 z zespołem Teatru Narodowego występował w Płocku, Poznaniu i Kaliszu. W 1823 był przez kilka tygodni w Niemczech, m.in. w Berlinie i w Dreźnie. Od 15 lipca 1825 do 30 czerwca 1827 wchodził wraz z Ludwikiem Adamem Dmuszewskim i Karolem Kurpińskim w skład komitetu kierującego Teatrem Narodowym z ramienia zrzeszenia aktorskiego.
We wrześniu 1829 objął kierownictwo nowo utworzonego Teatru Rozmaitości.
W 1830 był po raz drugi w Berlinie studiując inscenizację opery Niema z Portici wystawionej potem w Warszawie. W 1831, w okresie rządów zrzeszenia, wraz z Karolem Kurpińskim kierował Teatrem Narodowym.
W 1839 otrzymał emeryturę, jednak w dalszym ciągu (do 1842) pełnił obowiązki reżysera i występował jako aktor. W 1841 był w Wiedniu i we Włoszech. Jego ostatni występ odbył się 28 listopada 1842; grał wtedy Harpagona we fragmencie Skąpca.
31 sierpnia 1844 ożenił się z aktorką Balbiną Rostkowską.
Był wolnomularzem, należał do loży Świątynia Minerwy (aż do jej rozwiązania w 1821), w czasach Królestwa Kongresowego wielokrotnie wymieniany w raportach szpiega Mackrotta z racji swej patriotycznej postawy.
Wedle J.T.S. Jasińskiego Wojciech Bogusławski miał powiedzieć przyjmując go do teatru: prędzej mi włosy na dłoni wyrosną, niż on będzie dobrym aktorem. Usprawiedliwiały to niekorzystne warunki zewnętrzne Kudlicza, jego otyłość, brzydka twarz i wada wymowy (seplenił). Usilną pracą zdołał jednak polepszyć swoją wymowę. Bardzo ambitny, a przez Bogusławskiego długo obsadzany w podrzędnych rolach, stał się wkrótce jednym z przywódców opozycji w Teatrze Narodowym.
Po 1814, za dyr. Ludwika Osińskiego, otrzymywał role pierwszoplanowe, wyróżniany w recenzjach Iksów, którzy chwalili go za wierność wobec klasycznych reguł, stawiając go pod tym względem za wzór innym aktorom.
Kudlicz umiał stopniować uczucia, cieniować grę, celował w grze niemej, posiadał znakomitą mimikę. Emploi miał rozległe, występował w tragediach, dramatach, komediach i wodewilach, śpiewał także w operze (jako bas). W rolach komicznych nie improwizował (w przeciwieństwie do F.A. Żółkowskiego i L.A. Dmuszewskiego), zachowywał umiar, odznaczał się wyższą komicznością.
Cenił Fredrę, był pierwszym w Polsce wykonawcą roli Geldhaba (Pan Geldhab). Tę rolę zaliczano do jego najwybitniejszych osiągnięć. Grał również w komediach A. Fredry Jana Zrzędę (Zrzędność i przekora), Radosta (Śluby panieńskie) i Majora (Damy i huzary). Ceniony był jako Harpagon (Skąpiec).
Inne wybitne role: Zamte (Sierota chiński), Oficer (Dwaj roztargnieni), Pan Anzelm (Szkoda wąsów), Biskup Stanisław (Bolesław Śmiały F. Wężyka), Boratyński (Barbara Radziwiłłówna A. Felińskiego), Sierżant (Stary komendant w kłopotach), Józef (Józef w Egipcie), Płaksa (Płaksa i Wesołowski), Miller (Intryga i miłość).
Jako reżyser dość despotyczny, umiał jednak pracować z zespołem, zwłaszcza z młodymi aktorami (M. Rulikowski). Był bardzo ceniony jako pedagog, choć zarzucano mu, że nie potrafi nauczyć prawidłowej wymowy. Do jego uczniów należeli m.in.: W. Piasecki, B. Dawison, L. Panczykowski, J.T. S. Jasiński, A. Stolpe, L. Halpertowa, T. Palczewska.
Pracowity tłumacz, przełożył ponad dwadzieścia utworów dramatycznych.
Bibliografia
Fredro na scenie; Kaszyński: Dzieje sceny kaliskiej; Nowy Korbut V; Pam. Sceny warsz. 1838 s. 49, 50, 1839 s. 57, 212, 242, 257, 1840 s. 133, 134; PSB XVI (J. Lipiński; tu bibl. i ikon.); Recenzje Iksów; Rocznik T.N. 1808–16; Rulikowski: Teatr warsz.; Stefański: Teatr w Kaliszu s. 10; Szwankowski: Teatr Bogusławskiego; Afisze, MTWarszawa; Jasiński; Krogulski.
Ikonografia
S. Kurczyński: Portret (Posiedzenie Towarzystwa Szaradzistów w mieszkaniu L.A. Dmuszewskiego), akw., 1807- MNWarszawa; J. Sokołowski: K. jako Boratyński (Barbara Radziwiłłówna), akwaforta, ok. 1819 – Bibl. Polska, Paryż, egz. niekolorowany – Bibl. Jagiell. (Gabinet Rycin); J. Sonntag: K. jako Czarniecki (Oblężenie Warszawy), lit., L.A. Dmuszewski: Dzieła dramatyczne, Wrocław 1821 t. IV; NN.: K. jako Ben Dawid (Ben Dawid, czyli Żyd i Chrześcijanin), lit., Teatra Warszawskie A, 1,4, Warszawa 1834; S. Oleszczyński (Zakład lit. Banku Polskiego Warszawa): Portret, lit., Świat Dramatyczny 1838, t. 1 nr 9; J. Głowacki: K. jako Lord Fleetwell (Murzynka), lit., J.T.S. Jasiński: Prace Dramatyczne t. X, Warszawa 1838–39, także BUW (Gabinet Rycin); J. Głowacki: Portret, lit. (zakład lit. T. Viviera, Warszawa) – Bibl. Nar. (Zakład Grafiki).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i większość skrótów używanych w źródłowej publikacji.
Uzupełnienia bibliograficzne
- Kurek Krzysztof, Bonawentura Kudlicz. Notatki i szkice do portretu artysty, [w:] Portrety teatralne piórkiem – węglem – pędzlem. Prace dedykowane profesor Annie Kuligowskiej-Korzeniewskiej, pod redakcją Ireny Jajte-Lewkowicz i Małgorzaty Leyko, przy współpracy Dariusza Leśnikowskiego, Łódź 2011, s. 204-215. [dostępne online]
