Marian Winkler
WINKLER Marian Edward (8 IX 1857 Przasnysz lub 8 IX 1859 Płock - 20 V 1912 Warszawa), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem Leopolda W. i Konstancji z Wilczyńskich, mężem -> Marianny Tesławskiej. Ojciec jego jako emigrant polityczny po 1863 uczył w szkole pol. na Batignolles w Paryżu i W. tam się wychowywał; potem ukończył gimn. realne w Krakowie i rozpoczął studia politechniczne w Wiedniu. W 1877 debiutował zapewne w zespole W. Krzyżanowskiego w Zamościu. W początku 1878 występował z tym samym zespołem w Radzyniu, następnie od marca do sierpnia u Anny Dudtow w Hrubieszowie i Włodawie, od września tego roku do kwietnia 1879 w zespole W. Gostyńskiego, m.in. w Białej, w 1879 u J. Głodowskiego w Chełmie Lubelskim, u S. Brekera w Krasnymstawie, od lipca tego roku u P. Ratajewicza, m.in. w Hrubieszowie i Tomaszowie Lubelskim, w styczniu 1880 u J. Puchniewskiego w Lublinie. Potem prawdopodobnie kształcił się w szkole E. Derynga, a wiosną 1881 występował z jego zespołem m.in. w Piotrkowie. Od 22 IX do 3 XII 1881 był zaangażowany w t. krak., w 1882 występował zapewne u J. Teksla w Łodzi, w 1882-83 u J. Puchniewskiego, m.in. w warsz. t. ogr. Belle Vue i w Kielcach, w 1884 w warsz. t. ogr. Nowy Świat, 26 VII 1884 debiutował w WTR w roli Tertuliana Mullera ("Wujaszek Alfonsa"), 5 VIII tego roku w roli Ciaputkiewicza ("Grube ryby"), ale nie został zaangażowany. W 1884-85 występował w zespole J. Teksla, m.in. w Sosnowcu i warsz. t. ogr. Belle Vue. Od września 1885 był znów zaangażowany w t. krak., ale 22 X tego roku zerwał kontrakt i wrócił do zespołu J. Teksla, z którym występował też w 1886 m.in. w Łodzi. 9 I 1886 ożenił się w Łodzi z aktorką Marianną Tesławską. W sez. 1886/87 prowadził wraz z A. Zawadzkim zespół w Kielcach i Busku, w 1888 występował u J. Teksla w warsz. t. ogr. Wodewil i w Radomiu. W 1888-1900 był aktorem, a potem także reżyserował w t. łódz.; w sez. letnich wyjeżdżał do innych miast, m.in. do Lublina, Kalisza i Radomia oraz do warsz. t. ogr. Belle Vue i Wodewil. Występował też gościnnie w Sosnowcu (1898), Lublinie (1899), Busku (1900). Od sierpnia do października 1900 występował gościnnie w WTR, w 1901 został zaangażowany na stałe do zespołu farsy; od stycznia 1902 był też reżyserem tego zespołu. W 1906 z powodu choroby nerwowej musiał porzucić scenę. Wg P. Owerłły był "niskiego wzrostu, średniej tuszy, czoło zarośnięte włosami". A. Fertner tak go charakteryzował: "bezzębny, z małą pomarszczoną niczym pieczone jabłko główką, czynił odpychające wrażenie. A przecież zadziwiał świetnym aktorstwem głównie w komedii bulwarowej, gdzie z wrodzonym nerwem komicznym święcił zasłużone sukcesy". Zdaniem J. Błeszyńskiego źródłem jego powodzenia było "nie tyle dobre uchwycenie charakteru przedstawionej postaci, jak raczej ogromna werwa, wprawdzie szablonowa, lecz zabawna". Natomiast widujący go później A. Grzymała-Siedlecki zauważył w jego grze "podglebie dramatyczne". W. zdobył popularność w farsie, ale grywał też czasem, gł. w t. łódz. za dyr. M. Wołowskiego, role z poważniejszego repertuaru, jak np. Crampton ("Kolega Crampton"), Benet ("Pan Benet"), Rageneau ("Cyrano de Bergerac"), Wydzierski ("Ścigana"), Jan ("Popychadło"); ważniejsze jego role farsowe: Fistułkiewicz ("Lis w kurniku"), Książę Fontainebleau ("Incognito"), Bob ("Ciotka Karola"). Występował też w operetkach, m.in. jako Celestyn ("Nitouche"), Menelaus ("Piękna Helena"). Tłumaczył farsy i libretta operetek, napisał melodramat "Paryż oblężony".
Bibl.: Błeszyński: Glikson s. 10; Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Fertner; Filler: Melpomena; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Okręt s. 394; Olszewski: Z kronik teatr, (il.); Owerłło; Rocz. artyst.-lit., Łódź 1899 s. 20 (il.); Wspomnienia aktorów (J. Śliwicki); Dz. łódź. 1886 nr 8; EMTA 1889 nr 293, 1896 nr 35; Kur. warsz. 1906 nr 50, 1912 nr 140 (T. Jaroszyński); Tyg. ilustr. 1912 nr 21 (il.); Afisze Bucholtzów, WAPLublin; Afisze, IS PAN.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
