Jadwiga Czaki
CZAKI, Csaki, Jadwiga, właśc. Józefa Pelagia Jadwiga Cieślińska, zamężna Mirecka (19 VI 1860 Wygiełżów Kościelny pow. łaski - 7 III 1921 Warszawa), aktorka. Była córką Ignacego Cieślińskiego, obywatela ziemskiego i Pelagii z domu Skanderberg-Csaki. Mając lat trzynaście brała udział w amatorskich przedstawieniach w domu swej siostry we Lwowie, grając role młodziutkich dziewcząt, m.in. Helenki ("Radcy pana radcy"). Skończywszy pensję A. Jasińskiej w Warszawie została uczennicą A. Stolpego, który przygotowywał ją na scenę. Debiutowała 6 V 1876 w t. w Krakowie w roli Basi Miączyńskiej ("Przeor Paulinów, czyli Obrona Częstochowy") i odtąd występowała w t. krak. do końca sez. 1878/79. Dzięki poparciu Wacława Szymanowskiego i Władysława Bogusławskiego uzyskała debiut w WTR i 11 VII 1879 grała w T. Letnim Paulinę ("Stary jegomość") i Jadwigę ("Zbudziło się w niej serce"). Od 1 X 1879 została zaangażowana do zespołu dramatu WTR i występowała tu bez przerwy do 1903, przede wszystkim na scenie T. Rozmaitości. "Była jasną blondynką o dużych niebieskich oczach, ładnych zębach, kształtach zaokrąglonych. Głos miała bardzo miły, z podkładem liryczno-charakterystycznym, humor szczery, pogodny" - pisał P. Owerłło. "Była doskonałym przykładem tzw. wówczas hożej dziewoi" - dodawał A. Grzymała-Siedlecki. Stała się też uosobieniem młodej dziewczyny z pol. dworku i wymarzonym ideałem ówczesnej młodzieży w rolach tzw. naiwnych. Wielbiciele gotowali jej podczas przedstawień burzliwe owacje, walcząc w ten sposób ze zwolennikami M. Wisnowskiej (tzw. "czakiści" i "wisnowszczycy"). Była ulubienicą publiczności warsz. mimo wzrastającej z latami skłonności do minoderii, powtarzania szablonów i ciągle tej samej nuty naiwności i sentymentalizmu. Wprawdzie "krytyczniejsza wrażliwość mogła artystce zarzucić, że jej kaprysiki, jej minki, jej łezka powtarzają się z roli na rolę, ale przyznać należy, że nawet odgrzane przysmaki jej gry miały nęcącą smakowitość. Niechby się po raz setny słyszało zadzwonienie jej śmiechu, niechby się ją nie wiem który raz widziało tak samo rozpromienioną, czy podlotkowato paplającą, a zapominało się, że to stereotyp, bo tyle było bezpośredniości w jej uczuciach" (A. Grzymała-Siedlecki). Z ważniejszych jej ról należy wymienić: Cecylię ("Montjoye"), Skierkę ("Balladyna"), Małgorzatę ("Safanduły"), Stellę ("Fantazy"), Anielę ("Wielki człowiek do małych interesów"), Helenę ("Pan Damazy"), Klarę ("Zemsta"), Agnieszkę ("Szkoła żon"), Emilię ("Opieka wojskowa"), Helenę ("Żabusia"), Joasię ("Gęsi i gąski"), Helenę ("Sen nocy letniej"), Andzię ("Piękna żonka"), Lucyndę ("Lekarz mimo woli"). Z. Przybylski specjalnie dla niej pisał komedie z popisowymi rolami naiwnych: Julii ("Dwór we Włodkowicach"), Róży ("Pierwszy bal"), Heleny ("Bzy kwitną"). Od ok. 1892 próbowano ją obsadzać w rolach charakterystycznych, dojrzałych amantek, ale występowała w nich bez powodzenia. Wkrótce też postanowiła opuścić scenę. Zagrała na zakończenie kariery Anielę ("Damy i huzary") i Zofię ("Otchłań"), a 15 II 1903 na swój benefis Szambelanową ("Diana"). Gościnnie występowała: we Lwowie (od 4 do 22 IV 1892), Łodzi (16-20 IV 1893), Petersburgu w zespole Ł. Kościelec-kiego (kwiecień 1891), Krynicy (sierpień 1896). W ciągu całej kariery bardzo często występowała z deklamacjami na koncertach. W 1915 deklamowała jeszcze w T. Bagatela w Warszawie. Od 20 VIII 1902 była żoną inż. Andrzeja Mireckiego.
Bibl.: Album teatr. II s. 47, 49 (il.); Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski: Owerłło; Rapacki: Sto lat: Rulikowski: Teatr warsz.; A. Zaleski: Teatr krakowski w 1877/8, Kraków 1879 s. 47; Afisz teatr. 1875 nr 104; EMTA 1885 nr 106, 1886 nr 132, 1891 nr 395, 1892 nr 447, 449, 1893 nr 498, 526, 1896 nr 35; Ilustr. Prz. teatr. 1921 nr 10, 11-12 (W. Krogulski); Kur. teatr. 1902 nr 32,1903 nr 45; Kur. warsz. 1921 nr 66, 67; Wiek 1903 nr 46; Afisze, IS PAN; Akt zgonu z parafii św. Antoniego 1921/128, USC Warszawa-Śródmieście; Straus: Repertuar 1915-16; Chomiński; Krogulski.
Ikon.: A. Strobl (zakład lit. C. Angerer und Goschl, Wien): Portret, lit. (Album artystek teatrów warszawskich, 1894) - MNKraków (Gabinet Rycin); Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa, Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), SPATiF, Bibl. Ossol.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
