Henryk Kawalski
KAWALSKI Henryk, początkowo H. Kowalski (13 VIII 1869 Rogolin pow. Radom - 13 IV 1931 Warszawa), śpiewak, aktor, reżyser. Po ukończeniu gimn. w Radomiu uczył się śpiewu u L. Sterlinga w Warszawie, a następnie w Mediolanie. Debiutował 14 V 1893 na scenie T. Nazionale w Turynie w partii Baltazara ("Faworyta"), a następnie występował m.in. w Treviso i Parmie. 21 X 1893 wystąpił po raz pierwszy w t. we Lwowie śpiewając partię Mefista ("Faust") i w grudniu został zaangażowany do zespołu opery. W t. lwow. śpiewał partie basowe i barytonowe, m.in. Rajmunda ("Łucja z Lammermooru"), Marcela ("Hugonoci"), Escamilla ("Carmen"), Silvę ("Ernani"), Don Pedra ("Afrykanka"), Zbigniewa ("Straszny dwór"), Ramfisa ("Aida"). W 1894 debiutował w WTR: 6 XII w partii Zbigniewa ("Straszny dwór"), 21 XII Stolnika ("Halka") i został zaangażowany (18 IV 1895). W zespole operowym WTR występował stale do 1907. Od 18 III 1902 do stycznia 1903 był również pomocnikiem reżysera opery. Śpiewał m.in. Króla ("Jolanta"), Serwacego ("Verbum nobile"), Skołubę ("Straszny dwór"), Komandora ("Don Juan"), Wojewodę ("Mazepa" A. Munchheimera), Giacoma ("Fra Diavolo"), Podczaszyca ("Hrabina"). W 1907 przestał występować w operze i przeszedł do zespołu dramatu WTR. Grał role charakterystyczne, m.in.: Dziadka ("Hanusia"), Juklego ("Sędziowie"), Wojciecha ("Diabeł i karczmarka"), Spoja ("Sen nocy letniej"). Był pomocnikiem reżysera dramatu, a od 1908 także jednym z reżyserów T. Rozmaitości. Od 1908 był wykładowcą (ustawianie głosu, nauka śpiewu), inspektorem i sekretarzem warsz. Szkoły Aplikacyjnej, a w 1914 prowadził tam klasę dram. (w zastępstwie W. Wojdałowicza). W czasie I wojny świat. był sekretarzem Zrzeszenia Artystów T. Rozmaitości. W 1916 objął funkcję głównego reżysera opery warszawskiej. Na stanowisku tym wyróżniał się starannością i pracowitością. Dbał szczególnie o wzbogacenie repertuaru pol.; zrealizował na scenie T. Wielkiego premiery takich oper, jak: "Lilie" (1916), "Eros i Psyche" (1917), "Stara baśń" (1918), "Grajek" (1919), "Dola" (1920), "Tristan i Izolda" (1921), "Rej w Babinie" (1922), "Kawaler srebrnej róży" (1922); wznowił m.in. "Straszny dwór", "Halkę", "Hrabinę", "Verbum nobile", "Marię" R. Statkowskiego, "Goplanę", "Aidę". 14 IV 1923 obchodził na scenie T. Wielkiego trzydziestolecie pracy artyst., a w sierpniu tegoż roku przeszedł na emeryturę. Reżyserował jeszcze później gościnnie, m.in. "Carmen" w T. Polskim w Katowicach (1925); wystawił razem z E. Młynarskim "Halkę" w Volksoper w Wiedniu (29 IX 1926). Od 1894 pisał pod pseud. A. Kord artykuły muz. i recenzje, m.in. w ,,Wieku". W 1927 w Warszawie wydał książkę pt. "Zasady gry scenicznej dla śpiewaka operowego".
Bibl.: Cudnowski; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 126, 252, 253 (il.); Korolewicz-Waydowa; Okręt s. 377; Owerłło; Sikorski: Szkoła Aplikacyjna s. 9; EMTA 1893 nr 508, 533, 1895 nr 603, 1902 nr 9, 1903 nr 5; Kur. warsz. 1923 nr 102, 1931 nr 101; Scena pol. 1923 z. 4-6, 1931 z. 8; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa, SPATiF.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
